علل و علائم تنگی مجرای نخاعی

مقدمه

تنگی مجرای نخاعی (Spinal Stenosis) به کاهش فضای داخل کانال نخاعی اطلاق می‌شود که می‌تواند منجر به فشردگی نخاع و اعصاب مرتبط گردد. این وضعیت معمولاً در نواحی گردن و کمر رخ می‌دهد و می‌تواند باعث درد، بی‌حسی و ضعف در اندام‌ها شود. در این مقاله، به بررسی علل و علائم تنگی مجرای نخاعی می‌پردازیم.​

آناتومی ستون فقرات و مجرای نخاعی

ستون فقرات انسان از ۳۳ مهره تشکیل شده است که به پنج بخش تقسیم می‌شوند:​

• گردنی (۷ مهره)​

• سینه‌ای (۱۲ مهره)​

• کمری (۵ مهره)​

• خاجی (۵ مهره جوش‌خورده)​

• دنبالچه‌ای (۴ مهره جوش‌خورده)​

مجرای نخاعی، کانالی است که درون مهره‌ها قرار دارد و نخاع را در بر می‌گیرد. این مجرا به اعصاب اجازه می‌دهد از نخاع به سایر قسمت‌های بدن گسترش یابند.​

علل تنگی مجرای نخاعی

تنگی مجرای نخاعی می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود که به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:​

۱. علل مادرزادی: برخی افراد با کانال نخاعی کوچکتری متولد می‌شوند که این می‌تواند آن‌ها را مستعد تنگی مجرای نخاعی کند.​

۲. علل اکتسابی: این علل در طول زندگی و به‌دلیل تغییرات یا آسیب‌های وارده به ستون فقرات ایجاد می‌شوند:​

• آرتروز و تغییرات دژنراتیو: با افزایش سن، غضروف مفاصل ستون فقرات ممکن است تحلیل رود و منجر به رشد استخوان‌های اضافی (استئوفیت‌ها) شود که فضای مجرای نخاعی را کاهش می‌دهند.​

• فتق دیسک بین‌مهره‌ای: پارگی یا بیرون‌زدگی دیسک می‌تواند به داخل مجرای نخاعی فشار آورده و باعث تنگی آن شود.​

• لیگامان‌های ضخیم‌شده: لیگامان‌هایی که ستون فقرات را نگه می‌دارند ممکن است به‌دلیل آرتروز ضخیم شده و به داخل مجرای نخاعی فشار آورند.​

• تومورها: رشد تومورهای داخل یا نزدیک به مجرای نخاعی می‌تواند فضای آن را کاهش دهد.​

• آسیب‌ها و صدمات: شکستگی‌ها یا دررفتگی‌های مهره‌ها می‌توانند باعث جابجایی قطعات استخوانی به داخل مجرای نخاعی شوند.​

• بیماری پاژه: این بیماری می‌تواند باعث رشد غیرطبیعی استخوان‌ها و در نتیجه تنگی مجرای نخاعی شود.​

علائم تنگی مجرای نخاعی

علائم تنگی مجرای نخاعی بسته به محل و شدت تنگی متفاوت است:

• تنگی در ناحیه گردنی (سرویکال):

  • درد گردن​

  • بی‌حسی یا گزگز در دست‌ها و بازوها​

  • ضعف در اندام‌های فوقانی​

  • مشکلات تعادلی و هماهنگی​

  • در موارد شدید، اختلال در عملکرد روده یا مثانه​

• تنگی در ناحیه کمری (لومبار):

  • کمردرد​

  • درد یا گرفتگی در یک یا هر دو پا هنگام ایستادن یا راه رفتن​

  • بی‌حسی یا گزگز در پاها​

  • ضعف در اندام‌های تحتانی​

  • تسکین درد با نشستن یا خم شدن به جلو

تشخیص تنگی مجرای نخاعی

برای تشخیص این بیماری، پزشک از روش‌های زیر استفاده می‌کند:​

• معاینه فیزیکی: بررسی علائم بالینی و تاریخچه پزشکی بیمار​

• تصویربرداری:

  • رادیوگرافی (X-ray): نمایش تغییرات استخوانی و کاهش فضای مجرای نخاعی​

  • ام‌آر‌آی (MRI): تصاویر دقیق از بافت‌های نرم، دیسک‌ها و اعصاب​

  • سی‌تی اسکن (CT): جزئیات بیشتر از ساختارهای استخوانی​

  • میلوگرام: تزریق ماده حاجب به مایع نخاعی و تصویربرداری برای مشاهده فشار بر نخاع​

درمان تنگی مجرای نخاعی

درمان به شدت علائم و میزان تنگی بستگی دارد و شامل موارد زیر است:​

• درمان‌های غیرجراحی:

  • داروها: استفاده از مسکن‌ها و داروهای ضدالتهابی برای کاهش درد و التهاب​

  • فیزیوتراپی: تقویت عضلات حمایت‌کننده ستون فقرات و بهبود انعطاف‌پذیری​

  • تزریق استروئید: کاهش التهاب در ناحیه فشرده‌شده

  • تغییر سبک زندگی:
    کاهش وزن، پرهیز از ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت، استفاده از وسایل کمکی مثل عصا یا واکر و انجام فعالیت‌هایی با شدت کمتر می‌تواند به کاهش علائم کمک کند.

  • ---

    درمان‌های جراحی

    در مواردی که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند یا علائم به‌شدت زندگی بیمار را تحت تأثیر قرار دهند، جراحی ممکن است توصیه شود. مهم‌ترین روش‌های جراحی عبارتند از:

    1. لامینکتومی (Laminectomy):
       برداشتن بخشی از استخوان (لامینا) در مهره برای افزایش فضای مجرا و کاهش فشار بر نخاع یا ریشه‌های عصبی.

    2. فورامینوتومی (Foraminotomy):
       گشاد کردن سوراخ‌های بین مهره‌ای که اعصاب از آن‌ها خارج می‌شوند تا فشار از روی ریشه‌های عصبی برداشته شود.

    3. دیسرکتومی (Discectomy):
       برداشتن قسمت بیرون‌زده دیسک که به نخاع یا اعصاب فشار وارد می‌کند.

    4. فیوژن ستون فقرات (Spinal Fusion):
       اتصال دائمی دو یا چند مهره برای افزایش ثبات ستون فقرات، معمولاً پس از برداشتن استخوان یا دیسک انجام می‌شود.

    5. کاشت دستگاه‌های تثبیت‌کننده یا بین مهره‌ای (مثل Coflex):
       استفاده از ایمپلنت‌هایی برای باز نگه داشتن فضا بدون نیاز به فیوژن کامل.

    ---

    عوارض احتمالی جراحی

    • عفونت

    • خونریزی

    • آسیب به عصب یا نخاع

    • نشت مایع مغزی-نخاعی

    • عدم بهبودی یا ادامه یافتن درد

    • در موارد نادر، نیاز به عمل جراحی مجدد

    ---

    پیش‌آگهی و مدیریت بلندمدت

    • اغلب بیماران با درمان‌های غیرجراحی، بهبود قابل توجهی در علائم خود تجربه می‌کنند.

    • جراحی نیز در اکثر موارد موفقیت‌آمیز است، به‌ویژه در موارد تنگی شدید با علائم عصبی پیشرفته.

    • مراقبت پس از درمان، شامل فیزیوتراپی منظم، تغییر سبک زندگی، حفظ وزن مناسب و پایش مداوم توسط پزشک، از اهمیت بالایی برخوردار است.

    ---

    پیشگیری از تنگی مجرای نخاعی

    در حالی که برخی عوامل (مانند افزایش سن و ژنتیک) اجتناب‌ناپذیر هستند، اقدامات زیر می‌تواند به پیشگیری یا به تأخیر انداختن بروز تنگی مجرا کمک کند:

    • حفظ فعالیت بدنی منظم و انجام حرکات کششی

    • تقویت عضلات مرکزی بدن

    • اجتناب از برداشتن اجسام سنگین به شیوه نادرست

    • ترک سیگار

    • کنترل بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان و آرتروز

    ---

    نتیجه‌گیری

    تنگی مجرای نخاعی یکی از علل شایع کمردرد و درد در اندام‌هاست که با فشرده‌سازی نخاع یا ریشه‌های عصبی باعث بروز علائمی از جمله درد، بی‌حسی، گزگز و ضعف عضلانی می‌شود. تشخیص دقیق با استفاده از روش‌های تصویربرداری و ارزیابی بالینی امکان‌پذیر است. درمان‌ها شامل روش‌های محافظه‌کارانه مانند دارودرمانی، فیزیوتراپی و تزریق استروئید، و در صورت نیاز، جراحی هستند. شناخت علل و علائم این بیماری به تشخیص و درمان زودهنگام کمک می‌کند و می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد.