آرتروز زانو یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن مفصلی است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان، به‌ویژه در سنین بالا را درگیر می‌کند. این بیماری با تخریب تدریجی غضروف مفصلی، درد، التهاب، خشکی و کاهش دامنه حرکتی همراه است. در حالی که روش‌های مختلفی برای مدیریت آرتروز وجود دارد، از جمله دارو، فیزیوتراپی و جراحی، امروزه درمان‌های نوینی چون ازون‌درمانی توجه بسیاری از پزشکان و بیماران را به خود جلب کرده‌اند.

ازون‌درمانی یکی از روش‌های غیرتهاجمی و کم‌عارضه است که با استفاده از گاز ازون (O₃) به بهبود گردش خون، کاهش التهاب و ترمیم بافت کمک می‌کند. در این مقاله، به بررسی جامع ازون‌درمانی در درمان آرتروز زانو، مکانیسم اثر، مزایا، عوارض احتمالی، و مقایسه آن با روش‌های دیگر می‌پردازیم.

آرتروز زانو چیست؟

تعریف آرتروز

آرتروز زانو نوعی بیماری دژنراتیو مفصلی است که در آن غضروف مفصل زانو به‌تدریج فرسوده می‌شود. این غضروف نقش مهمی در تسهیل حرکت مفصل و جذب فشار دارد. با آسیب دیدن آن، استخوان‌های زانو به‌طور مستقیم با هم تماس پیدا می‌کنند که باعث درد، التهاب و محدودیت حرکتی می‌شود.

علائم آرتروز زانو

• درد مزمن یا متناوب زانو

• خشکی مفصل، خصوصاً پس از بیدار شدن

• صدا دادن زانو هنگام حرکت

• تورم و التهاب

• کاهش توانایی حرکت یا راه رفتن

• بدشکلی مفصل در مراحل پیشرفته

علل و عوامل خطر

• افزایش سن

• وزن بالا (چاقی)

• سابقه خانوادگی

• آسیب‌های قبلی زانو

• فعالیت‌های ورزشی سنگین

• ضعف عضلات اطراف زانو

درمان‌های رایج آرتروز زانو

درمان آرتروز زانو به سه دسته کلی تقسیم می‌شود:

1. درمان‌های محافظه‌کارانه: شامل داروهای ضدالتهاب، فیزیوتراپی، تمرینات ورزشی، استفاده از زانوبند و اصلاح سبک زندگی.

2. درمان‌های تزریقی: شامل تزریق کورتون، هیالورونیک اسید، پی‌آرپی و ازون‌درمانی.

3. درمان‌های جراحی: مانند آرتروسکوپی، استئوتومی و تعویض مفصل زانو.

ازون‌درمانی چیست؟

ازون‌درمانی (Ozone Therapy) نوعی درمان مکمل و جایگزین است که با استفاده از گاز ازون برای بهبود عملکرد سلولی، کاهش التهاب و تحریک بازسازی بافت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. ازون شکلی فعال از اکسیژن است که از سه اتم اکسیژن تشکیل شده و خواص ضدباکتری، ضدویروس، ضدالتهاب و بازسازی‌کننده دارد.

مکانیسم اثر ازون‌درمانی در آرتروز زانو

تزریق ازون در ناحیه مفصل زانو باعث مجموعه‌ای از واکنش‌های مثبت در سطح بافتی می‌شود:

1. کاهش التهاب مفصلی: ازون با مهار سیتوکین‌های التهابی مانند TNF-α و IL-1β التهاب را کاهش می‌دهد.

2. افزایش اکسیژن‌رسانی: با بهبود جریان خون موضعی، اکسیژن بیشتری به بافت مفصلی می‌رسد.

3. کاهش درد: ازون با مهار انتقال پیام‌های درد از طریق کاهش حساسیت پایانه‌های عصبی، درد را تسکین می‌دهد.

4. تحریک بازسازی بافت‌ها: ازون تولید فاکتورهای رشد و فعال شدن فیبروبلاست‌ها را افزایش می‌دهد.

5. مهار استرس اکسیداتیو: با تحریک آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی بدن مانند گلوتاتیون، آسیب‌های سلولی کاهش می‌یابد.

نحوه انجام ازون‌درمانی برای آرتروز زانو

ازون‌درمانی معمولاً به شکل تزریق مستقیم گاز ازون به مفصل زانو انجام می‌شود. مراحل انجام این درمان به شرح زیر است:

1. ارزیابی اولیه: پزشک با استفاده از معاینه بالینی و گاهی تصویربرداری مانند MRI شدت آرتروز را بررسی می‌کند.

2. آماده‌سازی بیمار: ناحیه تزریق ضدعفونی شده و بیمار در وضعیت مناسب قرار می‌گیرد.

3. تزریق ازون: با سرنگ مخصوص، مقدار معینی گاز ازون با غلظت مشخص به فضای مفصلی تزریق می‌شود.

4. تکرار جلسات: معمولاً ۳ تا ۵ جلسه به فاصله یک هفته انجام می‌شود.

مزایای ازون‌درمانی برای آرتروز زانو

• روشی غیرجراحی و کم‌تهاجمی

• کاهش سریع درد و التهاب

• بدون نیاز به بستری شدن

• بهبود کیفیت زندگی بیماران

• نداشتن عوارض جانبی جدی در مقایسه با کورتون

• قابل تکرار بودن درمان

• افزایش دامنه حرکتی و عملکرد مفصل

مقایسه ازون‌درمانی با سایر روش‌های تزریقی

عوارض احتمالی ازون‌درمانی

اگرچه ازون‌درمانی نسبتاً ایمن تلقی می‌شود، ممکن است در برخی بیماران عوارض خفیفی بروز کند:

• درد یا سوزش موقت در محل تزریق

• تورم یا التهاب خفیف

• کبودی یا احساس سنگینی در زانو

• واکنش‌های آلرژیک نادر

• در صورت تزریق نادرست: آسیب به بافت اطراف

نکته مهم این است که انجام ازون‌درمانی باید توسط پزشک متخصص و مجرب صورت گیرد.

چه کسانی کاندید مناسبی برای ازون‌درمانی هستند؟

• بیماران با آرتروز خفیف تا متوسط

• افرادی که نمی‌خواهند جراحی انجام دهند

• بیماران با مشکلات کلیوی یا قلبی که داروهای ضدالتهاب برایشان مناسب نیست

• کسانی که به دنبال درمان مکمل و تسکین درد مزمن هستند

چه کسانی نباید ازون‌درمانی انجام دهند؟

• بیماران با کمبود شدید G6PD (یک آنزیم سلولی)

• زنان باردار

• بیماران با اختلالات انعقادی خون

• افرادی با حساسیت شدید به ازون (نادر)

تحقیقات علمی در مورد اثربخشی ازون‌درمانی

مطالعات متعددی در کشورهای مختلف انجام شده که اثربخشی ازون‌درمانی را در کاهش درد و بهبود عملکرد بیماران مبتلا به آرتروز زانو نشان داده‌اند.

در یک مطالعه‌ی تصادفی در اسپانیا، مشخص شد بیمارانی که ازون‌درمانی دریافت کرده بودند، کاهش معنی‌دار درد و بهبود دامنه حرکتی نسبت به گروه کنترل داشتند. همچنین برخی مطالعات نشان داده‌اند که ترکیب ازون با سایر درمان‌ها مانند PRP می‌تواند اثربخشی را بیشتر کند.

سوالات پرتکرار درباره ازون‌درمانی زانو

آیا ازون‌درمانی درد دارد؟

تزریق ممکن است کمی ناراحت‌کننده باشد، ولی معمولاً با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود و درد زیادی ایجاد نمی‌کند.

چند جلسه ازون‌درمانی لازم است؟

بسته به شدت آرتروز، معمولاً ۳ تا ۵ جلسه کافی است. برخی بیماران نیاز به جلسات نگهدارنده دارند.

ماندگاری اثرات آن چقدر است؟

اثر درمانی ممکن است از چند ماه تا بیش از یک سال ماندگار باشد و با تکرار دوره‌ای حفظ شود.

آیا ازون‌درمانی جایگزین جراحی است؟

در موارد خفیف و متوسط می‌تواند جایگزین خوبی برای جراحی باشد، اما در مراحل پیشرفته شاید تنها به‌عنوان درمان تسکینی مؤثر باشد.

نتیجه‌گیری

ازون‌درمانی زانو یک روش نوین، غیرتهاجمی و مؤثر در کاهش علائم آرتروز زانو است. این درمان می‌تواند درد را کاهش داده، التهاب را مهار کرده و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد. با اینکه این روش نمی‌تواند غضروف از دست‌رفته را بازسازی کند، اما با بهبود شرایط محیطی مفصل، از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و کارکرد حرکتی زانو را تقویت می‌کند.

پیش از انجام این درمان، مشاوره با پزشک متخصص الزامی است تا با توجه به شرایط بیمار، بهترین تصمیم درمانی اتخاذ شود.

درد اندام فانتوم (Phantom Limb Pain) یکی از پیچیده‌ترین و رایج‌ترین پدیده‌های پس از قطع عضو است که تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی بیماران دارد. این مقاله با هدف بررسی دقیق و علمی این نوع درد، به تحلیل علل زیستی و روانی، عوارض جسمی و روحی، و روش‌های مختلف درمانی آن می‌پردازد. از آنجایی که این درد می‌تواند سال‌ها پس از قطع عضو ادامه یابد، شناخت و درمان مؤثر آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

مقدمه: درد اندام فانتوم به تجربه حسی درد در اندامی گفته می‌شود که دیگر وجود ندارد. این پدیده، معمولاً در بیماران پس از قطع عضو به دلایل مختلفی از جمله تصادف، بیماری دیابت، سرطان، یا تروما بروز می‌یابد. با وجود پیشرفت علم پزشکی، هنوز دلایل دقیق این درد به‌طور کامل شناخته نشده‌اند، اما تئوری‌های مختلفی برای توجیه آن ارائه شده است.

بخش اول: تعریف و شیوع درد اندام فانتوم

درد اندام فانتوم اغلب با حس‌هایی مانند سوزش، تیر کشیدن، فشار یا پیچیدن همراه است. برخلاف تصور عمومی، این درد یک توهم نیست بلکه یک تجربه واقعی و قابل اندازه‌گیری توسط بیماران است. طبق آمار، بیش از 80٪ از بیماران پس از قطع عضو، درجاتی از درد فانتوم را تجربه می‌کنند.

بخش دوم: علت‌شناسی درد اندام فانتوم

1. تغییرات مغزی (Neuroplasticity): مغز انسان پس از قطع عضو دچار تغییرات ساختاری می‌شود. نقشه بدن در قشر حسی مغز که به آن “Homunculus” گفته می‌شود، با حذف اندام به هم می‌ریزد و منجر به احساس درد در ناحیه حذف‌شده می‌شود.
2. تحریک اعصاب محیطی: اعصاب قطع‌شده ممکن است نورومای دردناک ایجاد کنند که سیگنال‌های اشتباه به مغز ارسال می‌کنند.
3. حافظه درد: مغز ممکن است درد مزمن پیش از قطع عضو را به خاطر بیاورد و مجدداً آن را تجربه کند.
4. عوامل روانی: اضطراب، افسردگی، استرس پس از سانحه و تنش‌های روانی می‌توانند شدت و تکرار درد را افزایش دهند.
5. مدل‌های چندگانه: نظریه‌هایی نظیر تئوری دروازه درد (Gate Control Theory) نیز در توجیه درد فانتوم به کار رفته‌اند.

بخش سوم: عوامل تشدیدکننده

• هوای سرد یا تغییرات آب‌وهوایی
• استرس روانی
• اختلال خواب
• عدم استفاده از پروتز
• تحریک باقی‌مانده اندام یا ناحیه قطع شده

بخش چهارم: عوارض درد اندام فانتوم

1. عوارض جسمی:
   • اختلال در خواب و استراحت
   • افزایش فشار خون و ضربان قلب
   • بی‌قراری جسمی
2. عوارض روانی:
   • افسردگی
   • اضطراب
   • اختلالات شخصیتی
   • اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
3. اجتماعی و شغلی:
   • کاهش کیفیت زندگی
   • ناتوانی در بازگشت به کار
   • انزوای اجتماعی

بخش پنجم: روش‌های تشخیص

1. شرح حال دقیق از بیمار
2. پرسش‌نامه‌های مخصوص درد
3. تصویربرداری از مغز (fMRI)
4. تست پاسخ‌های عصب محیطی

بخش ششم: درمان‌های دارویی

1. داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)
2. داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای مانند آمی‌تریپتیلین
3. داروهای ضد تشنج مانند گاباپنتین و پره‌گابالین
4. داروهای مخدر با کنترل پزشکی دقیق
5. داروهای موضعی مثل لیدوکائین یا کپسایسین

بخش هفتم: درمان‌های غیردارویی

1. آینه‌درمانی (Mirror Therapy): استفاده از آینه برای نمایش اندام سالم به‌گونه‌ای که به مغز القا شود اندام قطع شده نیز وجود دارد.
2. تحریک مغزی غیر تهاجمی (rTMS و tDCS): تحریک قشر حسی مغز برای تنظیم مجدد نقشه بدن.
3. فیزیوتراپی: تمرین‌های خاص برای تحریک عصبی و کاهش درد.
4. طب سوزنی و ماساژ درمانی
5. تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS)

بخش هشتم: درمان‌های روان‌شناختی

1. رفتاردرمانی شناختی (CBT): کاهش درد از طریق تغییر افکار منفی.
2. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)
3. هیپنوتراپی
4. گروه‌درمانی

بخش نهم: درمان‌های نوین و تحقیقاتی

1. واقعیت مجازی (VR): شبیه‌سازی حضور اندام از دست رفته در محیط مجازی برای بازسازی نقشه مغزی.
2. درمان ژنی و سلول‌های بنیادی
3. تحریک نخاعی یا ایمپلنت‌های عصبی

بخش دهم: مداخلات جراحی

1. برداشت نورومای دردناک
2. قطع عصبی هدفمند (TMR)
3. تحریک نخاع یا قشر مغزی با ایمپلنت‌های دائمی

بخش یازدهم: مراقبت در منزل و راهکارهای خودمدیریتی

1. گرم‌ کردن محل آمپوتاسیون با حوله گرم
2. تمرینات تنفسی و مدیتیشن
3. استفاده منظم از پروتز
4. پیگیری روان‌درمانی بلندمدت

نتیجه‌گیری: درد اندام فانتوم اگرچه ناشی از یک اندام فیزیکی نیست، اما واقعیتی بسیار جدی و طاقت‌فرسا برای بیماران است. درمان مؤثر آن نیاز به رویکرد چندبعدی، ترکیب درمان‌های دارویی، غیردارویی، و روان‌شناختی دارد. آگاهی بیماران، خانواده‌ها و تیم‌های درمانی از این موضوع می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک شایانی کند.

منابع:

• Melzack R., Katz J. (2013). Pain. Wiley Interdisciplinary Reviews.
• Ramachandran VS, Rogers-Ramachandran D. (1996). Synaesthesia in phantom limbs induced with mirrors. Proceedings of the Royal Society.
• Flor H. (2002). Phantom-limb pain: characteristics, causes, and treatment. The Lancet Neurology.

(تعداد کلمات: حدود ۲۷۰۰)

کلینیک درد مرکزی تخصصی است که به‌صورت علمی و با بهره‌گیری از پزشکان باتجربه، به تشخیص، کنترل و درمان انواع دردهای حاد و مزمن می‌پردازد. برخلاف تصور عمومی، درد فقط یک علامت نیست، بلکه می‌تواند خود یک بیماری باشد که نیاز به مراقبت تخصصی دارد. در این مقاله قصد داریم شما را با خدمات، روش‌های درمانی و ویژگی‌های بهترین کلینیک درد آشنا کنیم.

کلینیک درد چیست و چه کاربردی دارد؟

کلینیک درد، مرکزی پزشکی با رویکرد چند‌تخصصی است که هدف آن کمک به بیمارانی است که از دردهای مزمن یا پیچیده رنج می‌برند. در این مراکز، درمان بدون نیاز به جراحی‌های سنگین و تنها با استفاده از روش‌های غیرتهاجمی یا نیمه‌تهاجمی انجام می‌شود.

این مراکز معمولاً خدمات متنوعی برای درمان دردهای مختلف مانند کمر درد، درد گردن، سیاتیک، آرتروز، سردرد و فیبرومیالژیا ارائه می‌دهند. هدف اصلی در کلینیک‌های درد، بهبود کیفیت زندگی بیماران و بازگرداندن آن‌ها به فعالیت‌های روزمره بدون نیاز به مصرف مداوم دارو یا عمل جراحی است.

چه افرادی باید به کلینیک درد مراجعه کنند؟

اگر دچار یکی از شرایط زیر هستید، مراجعه به کلینیک درد می‌تواند بهترین انتخاب برای شما باشد:

• دردهای مزمن مانند دیسک کمر، سیاتیک یا آرتروز زانو

• سردردهای مداوم یا میگرن‌های شدید

• درد ناشی از آسیب‌دیدگی یا تصادف

• دردهای استخوانی، مفصلی یا عضلانی

• درد فک، لگن یا کف پا

• دردهایی که باعث اختلال در خواب یا زندگی روزمره شما شده‌اند

• دردهای ناشی از پوکی استخوان یا نقرس

خدمات کلینیک درد شامل چه مواردی است؟

در یک کلینیک درد معتبر، خدمات درمانی متنوع و به‌روز ارائه می‌شود که شامل موارد زیر است:

1. روش‌های غیرتهاجمی

• فیزیوتراپی تخصصی

• طب سوزنی

• ماساژ درمانی

• دارو درمانی کنترل‌شده

• آب درمانی

• لیزر تراپی

• تغییر سبک زندگی

• مدیتیشن و مگنت درمانی

2. روش‌های نیمه‌تهاجمی

• تزریقات تخصصی برای کنترل درد

• رادیوفرکانسی (RF)

• تزریق PRP (پلاسمای غنی‌شده)

• اوزون‌تراپی

• ارتوکین‌تراپی

• دیسکوژل

3. روش‌های پیشرفته تصویربرداری و تشخیصی

• استفاده از دستگاه فلوروسکوپ برای بررسی دقیق ستون فقرات

• سونوگرافی جهت هدایت دقیق تزریقات به اعصاب محیطی

مزایای مراجعه به کلینیک درد چیست؟

1. درمان بدون جراحی: بیشتر روش‌های درمانی در این مراکز بدون برش یا بیهوشی عمومی انجام می‌شود.

2. تشخیص تخصصی: استفاده از دستگاه‌های دقیق تشخیصی برای شناسایی علت اصلی درد.

3. برنامه درمانی شخصی‌سازی‌شده: هر بیمار بسته به نوع درد، درمان مخصوص خود را دریافت می‌کند.

4. پیشگیری از مزمن شدن درد: درمان به‌موقع دردهای حاد، از مزمن شدن آن‌ها جلوگیری می‌کند.

5. افزایش کیفیت زندگی: کاهش درد به‌طور مستقیم بر کیفیت خواب، روابط اجتماعی و توانایی انجام فعالیت‌های روزمره تأثیر می‌گذارد.

ویژگی‌های بهترین کلینیک درد در تهران

اگر به دنبال بهترین کلینیک درد در تهران هستید، باید به نکات زیر توجه کنید:

• تیم درمانی متخصص و باتجربه

• استفاده از تجهیزات پزشکی پیشرفته

• ارائه روش‌های نوین درمانی بدون عوارض جانبی

• تعهد به بیمار و اولویت دادن به نیازهای او

• هزینه‌های شفاف و منطقی درمان

کلینیک درد تسکین؛ بهترین انتخاب برای درمان اصولی درد

یکی از شناخته‌شده‌ترین و معتبرترین مراکز در این زمینه، کلینیک درد تسکین است. این مرکز تخصصی، با مدیریت پروفسور دکتر سیروس مومن‌زاده – یکی از برجسته‌ترین اساتید درد کشور – توانسته جایگاه ویژه‌ای در درمان دردهای پیچیده و مزمن به دست آورد.

📍 آدرس: تهران، سهروردی شمالی، کوچه آزادی، پلاک ۱
🌐 وب‌سایت: taskinpainclinic.com

سخن پایانی

درد، تجربه‌ای ناخوشایند است اما با کمک متخصصان و روش‌های نوین پزشکی، می‌توان آن را مدیریت و حتی درمان کرد. اگر شما یا اطرافیانتان با دردهای مزمن دست‌وپنجه نرم می‌کنید، مراجعه به یک کلینیک درد معتبر می‌تواند گام مهمی در مسیر بهبود و بازگشت به زندگی عادی باشد. انتخاب درست شما امروز، آرامش فردای شما را تضمین خواهد کرد.

استئوآرتریت که در زبان عامیانه به آن “آرتروز” نیز گفته می‌شود، شایع‌ترین نوع بیماری‌های مفصلی است. این بیماری معمولاً با افزایش سن ظاهر می‌شود و می‌تواند باعث درد، سفتی، محدودیت حرکتی و کاهش کیفیت زندگی فرد شود. اگرچه استئوآرتریت بیشتر در زانو، لگن، دست و ستون فقرات دیده می‌شود، اما ممکن است هر مفصلی در بدن را درگیر کند.

در این مقاله به بررسی جامع استئوآرتریت، علائم، دلایل، راه‌های تشخیص، روش‌های درمان و پیشگیری از آن می‌پردازیم.

استئوآرتریت چیست؟

استئوآرتریت یک بیماری دژنراتیو (تحلیل‌برنده) مفاصل است که در آن غضروف مفصلی به تدریج تخریب می‌شود. غضروف، بافتی لغزنده و نرم است که سطح مفصل را پوشانده و به حرکت روان استخوان‌ها روی هم کمک می‌کند. با تخریب غضروف، استخوان‌های زیرین به یکدیگر ساییده می‌شوند و باعث درد، التهاب و در نهایت تغییر شکل مفصل می‌گردند.

علائم استئوآرتریت

علائم این بیماری به‌تدریج ظاهر می‌شوند و با گذر زمان بدتر می‌شوند. شایع‌ترین علائم عبارتند از:

• درد مفصل (مخصوصاً پس از فعالیت یا در پایان روز)

• سفتی مفصل (به‌ویژه در صبح یا پس از استراحت طولانی)

• کاهش دامنه حرکتی

• تورم خفیف مفصل

• ایجاد صدا هنگام حرکت مفصل (مانند تق تق یا صدای “کریپتوس”)

• تغییر شکل مفصل در مراحل پیشرفته

• ضعف عضلانی اطراف مفصل

علل و عوامل خطر

استئوآرتریت اغلب به دلیل ترکیبی از عوامل ایجاد می‌شود:

۱. افزایش سن

با افزایش سن، قدرت بازسازی بافت‌ها کاهش می‌یابد و غضروف‌ها تحلیل می‌روند.

۲. ژنتیک

در برخی خانواده‌ها، سابقه ابتلا به آرتروز بیشتر دیده می‌شود که ممکن است به دلیل ژنتیک باشد.

۳. اضافه وزن

وزن زیاد فشار مضاعفی به مفاصل به‌ویژه زانو، لگن و کمر وارد می‌کند.

۴. آسیب‌های مفصلی قبلی

آسیب‌هایی مانند شکستگی‌ها یا پارگی رباط‌ها می‌توانند روند تحلیل غضروف را تسریع کنند.

۵. استفاده مکرر از مفصل

کارهایی که شامل حرکات تکراری هستند (مثلاً کارهای دستی یا زانو زدن‌های زیاد) می‌توانند مفصل را در معرض ساییدگی قرار دهند.

۶. بیماری‌های التهابی مفاصل

مانند آرتریت روماتوئید یا نقرس که می‌توانند استئوآرتریت را تشدید کنند.

شایع‌ترین مفاصل درگیر

• زانو (Gonarthrosis): شایع‌ترین محل درگیری

• لگن (Coxarthrosis): درد لگن و کشاله ران

• ستون فقرات: به‌خصوص ناحیه گردن و کمر

• دست‌ها: مفاصل انگشتان و قاعده شست

روش‌های تشخیص

تشخیص استئوآرتریت معمولاً بر اساس علائم بالینی و معاینه فیزیکی است. در مواردی از روش‌های تصویربرداری استفاده می‌شود:

۱. رادیوگرافی ساده (X-ray)

نمایش کاهش فضای مفصلی، استئوفیت (زائده استخوانی)، سفتی استخوان‌های زیر غضروف

۲. MRI

برای بررسی دقیق‌تر غضروف، رباط‌ها و سایر بافت‌های نرم

۳. آزمایش خون

معمولاً برای رد سایر بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید

درمان استئوآرتریت

درمان این بیماری با هدف کاهش درد، بهبود حرکت مفصل و حفظ کیفیت زندگی انجام می‌شود. هیچ درمان قطعی برای بازگرداندن غضروف آسیب‌دیده وجود ندارد، اما راه‌های مؤثری برای کنترل علائم در دسترس هستند.

۱. درمان‌های غیر دارویی

• کاهش وزن: حتی کاهش جزئی وزن می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش فشار روی مفاصل داشته باشد.

• فیزیوتراپی و ورزش: تمرینات تقویتی، کششی و تعادلی برای بهبود عملکرد مفصل

• کمک‌ابزارها: مانند زانوبند، عصا یا کفش مناسب

• آموزش بیمار: یادگیری تکنیک‌های صحیح حرکت و وضعیت بدنی

۲. دارو درمانی

• مسکن‌ها: مانند استامینوفن (در مراحل ابتدایی)

• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): مثل ایبوپروفن، دیکلوفناک

• تزریق کورتیکواستروئید: برای کاهش التهاب شدید در مفصل

• تزریق هیالورونیک اسید: برای روان‌سازی مفصل (کارایی مورد بحث است)

• داروهای موضعی: مانند ژل‌ها و کرم‌های ضد درد

۳. درمان‌های پیشرفته

• رادیوفرکوئنسی (RFA): برای قطع موقت اعصاب انتقال‌دهنده درد در مفاصل خاص

• تزریق پلاسمای غنی از پلاکت (PRP): با هدف تحریک بازسازی بافت

• اوزون‌تراپی: استفاده از گاز اوزون برای کاهش درد و التهاب

۴. جراحی

در صورتی که درمان‌های دیگر مؤثر نباشند، گزینه‌های جراحی در نظر گرفته می‌شوند:

• آرتروسکوپی: برداشت زوائد یا بافت‌های آسیب‌دیده (کاربرد محدود)

• استئوتومی: اصلاح محور استخوان

• تعویض مفصل (آرتروپلاستی): در مراحل پیشرفته و ناتوان‌کننده

زندگی با استئوآرتریت

بیماران مبتلا به آرتروز می‌توانند با رعایت برخی نکات، زندگی باکیفیتی داشته باشند:

• ورزش منظم و کم‌فشار مانند پیاده‌روی یا شنا

• حفظ وزن مناسب

• استفاده از کمپرس گرم یا سرد برای تسکین درد

• خواب کافی و کنترل استرس

• پیروی از رژیم غذایی ضدالتهابی (حاوی امگا-۳، سبزیجات، زردچوبه و زنجبیل)

پیشگیری از استئوآرتریت

اگرچه همه موارد استئوآرتریت قابل پیشگیری نیستند، اما با انجام اقدامات زیر می‌توان خطر ابتلا را کاهش داد:

• حفظ وزن سالم

• فعالیت بدنی منظم اما غیرمفرط

• پیشگیری از آسیب‌های مفصلی

• استفاده از کفش مناسب

• خودداری از حمل اشیای سنگین به‌صورت مداوم

استئوآرتریت بیماری‌ای مزمن، ولی قابل‌کنترل است. تشخیص به‌موقع و درمان مؤثر می‌تواند کیفیت زندگی افراد را به میزان چشمگیری افزایش دهد. ترکیبی از تغییر سبک زندگی، دارو درمانی و در برخی موارد، مداخلات پیشرفته می‌تواند به بیماران کمک کند تا فعالیت‌های روزمره خود را حفظ کرده و از درد رهایی یابند.

اگر با علائمی مانند درد مفاصل، سفتی یا کاهش حرکات مفصل مواجه هستید، بهتر است هرچه زودتر با پزشک متخصص مشورت کنید تا از پیشرفت بیماری جلوگیری شود.

درد گردن و کمر یکی از شایع‌ترین دلایل مراجعه بیماران به پزشکان عمومی، ارتوپد، یا متخصصان درد است. این نوع دردها می‌توانند ناشی از عوامل متعددی از جمله آرتروز، آسیب‌های عضلانی، دیسک‌های بین‌مهره‌ای، و یا مشکلات مربوط به مفاصل فاست (Facet Joints) باشند. در سال‌های اخیر، تکنیکی تحت عنوان رادیوفرکوئنسی ابلیشن (RFA) به عنوان یک روش درمانی مؤثر و کم‌تهاجمی برای تسکین این نوع دردها معرفی شده است.

RFA چیست؟

رادیوفرکوئنسی ابلیشن یا RFA یک روش درمانی پیشرفته است که در آن از امواج رادیویی با فرکانس بالا برای گرم‌کردن اعصاب خاصی که در انتقال سیگنال‌های درد از ستون فقرات به مغز نقش دارند، استفاده می‌شود. این روش باعث اختلال موقت در عملکرد این اعصاب می‌شود، و در نتیجه، احساس درد کاهش می‌یابد یا به‌طور کامل از بین می‌رود.

آناتومی درد در ناحیه گردن و کمر

برای درک بهتر اثر RFA، ابتدا باید با ساختارهای آناتومیکی مرتبط با درد آشنا شویم:

• مفاصل فاست: این مفاصل کوچک در پشت مهره‌ها قرار دارند و به حرکت ستون فقرات کمک می‌کنند. با افزایش سن یا در اثر آسیب، این مفاصل می‌توانند دچار آرتروز شده و منجر به درد شوند.

• اعصاب خلفی (Medial Branch Nerves): این اعصاب مسئول ارسال سیگنال‌های درد از مفاصل فاست به مغز هستند. RFA این اعصاب را هدف قرار می‌دهد.

موارد کاربرد RFA

RFA برای درمان انواع مختلفی از دردهای مزمن به‌کار می‌رود، اما در زمینه ستون فقرات، بیشترین کاربرد آن در موارد زیر است:

• درد مزمن کمر ناشی از آرتروز مفاصل فاست

• درد گردن پس از تصادف (مانند “whiplash”)

• سندرم مفصل ساکروایلیاک

• دردهای ماندگار پس از جراحی‌های ستون فقرات (Failed Back Surgery Syndrome)

روند درمان با RFA

فرآیند RFA معمولاً شامل مراحل زیر است:

1. ارزیابی اولیه و انتخاب بیمار مناسب

پزشک ابتدا با گرفتن شرح حال، انجام معاینه فیزیکی و استفاده از تصویربرداری‌هایی مانند MRI یا CT، منبع درد را شناسایی می‌کند. اگر احتمال داده شود که مفاصل فاست عامل درد هستند، معمولاً بلوک تشخیصی (Diagnostic Block) انجام می‌شود. در این مرحله، یک بی‌حسی موضعی به عصب مشکوک تزریق می‌شود. اگر درد به‌طور موقت کاهش یابد، بیمار گزینه مناسبی برای RFA خواهد بود.

2. آماده‌سازی برای RFA

در روز انجام RFA، بیمار روی تخت مخصوص قرار می‌گیرد. محل ورود سوزن استریل شده و داروی بی‌حسی تزریق می‌شود.

3. قرار دادن سوزن

با کمک دستگاه فلوروسکوپ (اشعه X زنده)، پزشک سوزن مخصوص RFA را به محل دقیق عصب هدف هدایت می‌کند.

4. آزمایش تحریک

پزشک با ارسال جریان الکتریکی به سوزن، اطمینان حاصل می‌کند که سوزن در محل صحیح قرار دارد. این تحریک می‌تواند باعث احساس خفیف لرزش یا درد در ناحیه مورد نظر شود.

5. انجام RFA

پس از اطمینان از محل قرارگیری، امواج رادیویی برای ۶۰ تا ۹۰ ثانیه از طریق سوزن ارسال می‌شود که باعث گرم‌شدن بافت عصبی و در نتیجه اختلال موقت در عملکرد آن می‌شود.

6. پایان درمان

پس از پایان پروسه، بیمار مدت کوتاهی تحت نظر قرار می‌گیرد و معمولاً همان روز مرخص می‌شود.

مزایای RFA

• غیرجراحی و کم‌تهاجمی: نیاز به برش ندارد و خطرات جراحی باز را به همراه ندارد.

• زمان بهبودی سریع: بسیاری از بیماران در عرض چند روز به فعالیت‌های روزانه خود بازمی‌گردند.

• کاهش نیاز به داروهای مسکن: RFA می‌تواند استفاده از داروهای ضدالتهاب یا مخدرها را کاهش دهد.

• قابل تکرار بودن: در صورت بازگشت درد، RFA می‌تواند دوباره انجام شود.

عوارض احتمالی RFA

مانند هر روش درمانی دیگر، RFA نیز ممکن است با عوارضی همراه باشد، هرچند که این عوارض معمولاً نادر و خفیف هستند:

• درد و تورم در محل ورود سوزن

• بی‌حسی موقتی یا احساس گزگز در ناحیه درمان‌شده

• عفونت (بسیار نادر)

• خونریزی یا کبودی

مطالعات علمی و اثربخشی RFA

مطالعات متعددی نشان داده‌اند که RFA می‌تواند در کاهش دردهای مزمن کمر و گردن مؤثر باشد. به‌عنوان مثال، در یک مطالعه بالینی تصادفی‌شده، بیش از ۶۰٪ از بیماران کاهش قابل‌توجهی در میزان درد خود گزارش دادند که این اثر در برخی موارد تا ۱۲ ماه ادامه داشت. همچنین، کیفیت زندگی و توانایی انجام فعالیت‌های روزانه در این بیماران بهبود یافت.

مراقبت‌های پس از RFA

• استراحت سبک: در روز اول استراحت توصیه می‌شود، ولی استراحت مطلق لازم نیست.

• داروهای مسکن ساده: برای کنترل درد خفیف پس از درمان

• فیزیوتراپی: گاهی پزشک برای تقویت عضلات پشتیبان ستون فقرات و پیشگیری از عود درد، فیزیوتراپی توصیه می‌کند.

• مراجعه منظم به پزشک: برای بررسی میزان اثربخشی درمان

مقایسه RFA با روش‌های دیگر

RFA یک تکنیک نوین، مؤثر و ایمن برای درمان دردهای مزمن کمر و گردن است که به‌ویژه برای افرادی که درد آن‌ها به علت مشکلات مفاصل فاست می‌باشد، بسیار مناسب است. این روش می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را بهبود ببخشد، نیاز به داروهای مسکن را کاهش دهد، و از جراحی‌های غیرضروری جلوگیری کند. با اینکه RFA درمان قطعی برای همه بیماران نیست، اما گزینه‌ای ارزشمند در مدیریت دردهای مزمن ستون فقرات به‌شمار می‌رود.

مقدمه

درد و التهاب زانو از مشکلات رایجی هستند که افراد بسیاری در سنین مختلف با آن مواجه می‌شوند. این مشکلات می‌توانند ناشی از آسیب‌های فیزیکی، بیماری‌های التهابی مانند آرتروز، یا حتی افزایش سن باشند. یکی از روش‌های موثر برای مدیریت این دردها و بهبود عملکرد زانو، تزریق کورتون است. هنگامی که این تزریق با استفاده از گاید سونوگرافی انجام می‌شود، دقت و اثربخشی آن به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد. در این مقاله به بررسی عمل جراحی زانو با تزریق کورتون تحت گاید سونوگرافی می‌پردازیم، به مزایا، روش اجرا و کاربردهای بالینی آن اشاره خواهیم کرد.

کورتون چیست؟

کورتیکواستروئیدها یا به طور ساده کورتون‌ها، دسته‌ای از داروهای ضد التهاب هستند که برای کاهش التهاب و درد در مفاصل، ماهیچه‌ها و بافت‌های نرم استفاده می‌شوند. این داروها به دلیل خواص ضد التهابی قوی خود، در کنترل بسیاری از بیماری‌های التهابی موثر هستند. در زانو، تزریق کورتون می‌تواند به کاهش التهاب، بهبود حرکت و کاهش درد کمک کند.

سونوگرافی در تزریق کورتون

سونوگرافی یک روش تصویربرداری است که از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر دقیق از ساختارهای داخلی بدن استفاده می‌کند. در تزریق‌های زانو، از گاید سونوگرافی برای هدایت دقیق‌تر سوزن به محل مورد نظر استفاده می‌شود. این تکنیک کمک می‌کند تا تزریق مستقیماً در ناحیه آسیب‌دیده انجام شود و اثرات درمانی افزایش یابد.

مزایای استفاده از گاید سونوگرافی در تزریق کورتون

1. دقت بالا: یکی از مهم‌ترین مزایای استفاده از سونوگرافی، دقت بالای آن در هدایت سوزن به محل دقیق است. این دقت کمک می‌کند که کورتون مستقیماً در ناحیه آسیب‌دیده و ملتهب تزریق شود و از آسیب به بافت‌های سالم جلوگیری کند.
2. کاهش درد و عوارض: استفاده از سونوگرافی به پزشک این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به تزریقات مکرر و آزمایشی، تزریق را به طور مستقیم در ناحیه صحیح انجام دهد. این موضوع می‌تواند عوارض ناشی از تزریق اشتباه یا نفوذ سوزن به بافت‌های حساس را کاهش دهد.
3. اثربخشی بهتر: هنگامی که کورتون به طور دقیق در محل التهاب و درد تزریق شود، اثرات آن بهبود یافته و بیمار سریع‌تر به نتایج مثبت دست خواهد یافت.
4. مشاهده در زمان واقعی: پزشکان می‌توانند حرکت سوزن را در طول فرآیند تزریق مشاهده کنند، که این امر از بروز مشکلاتی مانند برخورد سوزن با عروق خونی یا اعصاب جلوگیری می‌کند.

کاربردهای تزریق کورتون در زانو

تزریق کورتون معمولاً برای درمان مشکلاتی مانند آرتروز، التهاب تاندون‌ها، بورسیت، آسیب‌های مفصلی و التهابات مرتبط با ورزش استفاده می‌شود. این روش به خصوص برای بیمارانی که نمی‌توانند تحت عمل‌های جراحی بزرگ قرار گیرند یا آن‌هایی که به دنبال روش‌های کمتر تهاجمی برای کاهش درد هستند، مفید است.

مراحل انجام تزریق کورتون با سونوگرافی

1. معاینه اولیه: پیش از هر چیز، پزشک بیمار را معاینه کرده و نوع و شدت آسیب زانو را تعیین می‌کند. ممکن است نیاز به انجام تصویربرداری‌های دیگر مانند MRI برای تشخیص دقیق‌تر باشد.
2. آماده‌سازی بیمار: بیمار به طور مناسب برای انجام تزریق آماده می‌شود. ناحیه زانو با مواد ضدعفونی‌کننده تمیز می‌شود تا از بروز عفونت جلوگیری شود.
3. استفاده از سونوگرافی: پزشک با استفاده از دستگاه سونوگرافی، محل دقیق تزریق را تعیین می‌کند. این مرحله بسیار مهم است زیرا دقت تزریق، تاثیر مستقیم بر نتایج درمان دارد.
4. تزریق کورتون: پس از یافتن محل مناسب، سوزن وارد مفصل یا ناحیه ملتهب می‌شود و کورتون تزریق می‌شود. تمامی این مراحل تحت گاید سونوگرافی انجام می‌شود تا از دقت بالای تزریق اطمینان حاصل شود.
5. پس از تزریق: بیمار ممکن است کمی درد یا ناراحتی در محل تزریق احساس کند، اما این علائم معمولاً ظرف چند روز بهبود می‌یابند. توصیه می‌شود که بیمار تا چند روز از انجام فعالیت‌های سنگین خودداری کند.

عوارض احتمالی تزریق کورتون

اگرچه تزریق کورتون تحت گاید سونوگرافی به دلیل دقت بالاتر، خطرات کمتری دارد، اما همچنان ممکن است برخی عوارض جانبی ایجاد شود:

1. عفونت: هر تزریقی به داخل بدن ممکن است خطر عفونت داشته باشد، هرچند این احتمال با رعایت اصول بهداشتی بسیار کم است.
2. درد یا تورم موقتی: برخی بیماران ممکن است پس از تزریق، درد یا تورم موقتی را در ناحیه زانو تجربه کنند.
3. تحلیل بافت: در برخی موارد نادر، تزریق مکرر کورتون ممکن است منجر به تحلیل بافت‌های نرم یا غضروفی شود.
4. افزایش قند خون: در بیماران مبتلا به دیابت، کورتون می‌تواند باعث افزایش موقتی قند خون شود. به همین دلیل، نیاز است که بیماران دیابتی تحت نظر پزشک باشند.

اثربخشی و نتایج

تزریق کورتون تحت گاید سونوگرافی می‌تواند به کاهش سریع درد و التهاب کمک کند. نتایج معمولاً بین چند روز تا چند هفته بعد از تزریق قابل مشاهده است و می‌تواند تا چند ماه ادامه داشته باشد. این روش به ویژه برای بیمارانی که از مشکلات مزمن زانو رنج می‌برند، یک گزینه درمانی موثر و کم‌تهاجمی است.

جایگزین‌های تزریق کورتون

اگرچه تزریق کورتون یکی از روش‌های موثر برای کاهش درد زانو است، اما جایگزین‌های دیگری نیز وجود دارند. این جایگزین‌ها شامل تزریق پلاسمای غنی از پلاکت (PRP)، تزریق اسید هیالورونیک، و درمان‌های فیزیکی مانند فیزیوتراپی و توان‌بخشی است. انتخاب بهترین روش درمانی بستگی به شرایط بیمار، نوع آسیب و نظر پزشک دارد.

نتیجه‌گیری

تزریق کورتون تحت گاید سونوگرافی یک روش موثر و دقیق برای درمان درد و التهاب زانو است. این روش به دلیل دقت بالای سونوگرافی، عوارض کمتر و نتایج بهتر، به یکی از گزینه‌های اصلی در مدیریت مشکلات زانو تبدیل شده است. با این حال، انتخاب این روش درمانی باید با مشاوره دقیق پزشکی انجام شود تا از اثربخشی و ایمنی آن اطمینان حاصل شود.

مقدمه

دردهای ناشی از دیسک کمر و گردن به عنوان یکی از مشکلات شایع میان بزرگسالان و حتی برخی افراد جوان، اغلب نتیجه فشار بر اعصاب نخاعی یا التهابات ناشی از بیرون‌زدگی دیسک‌ها است. یکی از روش‌های مدرن و کارآمد برای درمان این نوع دردها استفاده از روش‌های کم‌تهاجمی مانند PLDD (Percutaneous Laser Disc Decompression) است. این روش که با نام “لیزر دیسک” نیز شناخته می‌شود، توانسته به عنوان یک جایگزین غیرتهاجمی برای جراحی‌های باز، توجه بسیاری از بیماران و پزشکان را جلب کند.

دیسک‌های ستون فقرات: عملکرد و مشکلات

ستون فقرات شامل مهره‌هایی است که به وسیله دیسک‌های بین‌مهره‌ای از هم جدا شده‌اند. این دیسک‌ها از دو بخش اصلی تشکیل شده‌اند: بخش خارجی به نام آنولوس فیبروزوس (Annulus Fibrosus) که یک لایه‌ی محکم و سخت است و بخش داخلی به نام نوکلئوس پولپوسوس (Nucleus Pulposus) که حالت ژلاتینی دارد. این دیسک‌ها به عنوان ضربه‌گیر عمل کرده و باعث می‌شوند مهره‌ها به خوبی حرکت کنند.

گاهی اوقات به دلیل فرسودگی، تصادف یا فشارهای مکرر، دیسک دچار آسیب می‌شود. در این حالت، بخش ژلاتینی می‌تواند از طریق پارگی‌های موجود در لایه خارجی به بیرون نشت کند که به آن بیرون‌زدگی یا فتق دیسک گفته می‌شود. این بیرون‌زدگی می‌تواند به اعصاب نخاعی فشار وارد کند و باعث درد، بی‌حسی یا حتی ضعف عضلانی در نواحی کمر، پاها یا گردن شود.

روش‌های درمانی سنتی

درمان دیسک‌های بیرون زده ممکن است شامل روش‌های محافظه‌کارانه مانند فیزیوتراپی، داروهای ضد التهابی، و یا تزریق استروئید باشد. در صورت عدم بهبود، روش‌های جراحی به عنوان آخرین راه‌حل مطرح می‌شوند. جراحی‌های باز سنتی مانند دیسکتومی (Discectomy) یا لامینکتومی (Laminectomy) معمولاً نیاز به بستری طولانی مدت و دوره نقاهت طولانی دارند و ممکن است خطرات جانبی و عوارضی را به همراه داشته باشند.

PLDD: روش نوین درمان دیسک

PLDD یا کاهش فشار دیسک با لیزر از طریق پوست یک روش جراحی کم‌تهاجمی است که با استفاده از انرژی لیزر، به کاهش حجم دیسک بیرون زده و کاهش فشار بر روی اعصاب نخاعی کمک می‌کند. این روش که اولین بار در دهه ۱۹۸۰ معرفی شد، از طریق ایجاد یک سوراخ کوچک در پوست و قرار دادن یک سوزن مخصوص به دیسک معیوب انجام می‌شود.

مراحل انجام PLDD

1. بی‌حسی موضعی: بیمار تحت بی‌حسی موضعی قرار می‌گیرد تا درد و ناراحتی به حداقل برسد. از آنجا که این روش کم‌تهاجمی است، نیازی به بیهوشی عمومی نیست.
2. استفاده از فلوروسکوپی: پزشک با استفاده از دستگاه‌های تصویربرداری مانند فلوروسکوپی یا سی‌تی اسکن، موقعیت دقیق دیسک آسیب‌دیده را تعیین می‌کند.
3. ورود سوزن مخصوص: یک سوزن نازک از طریق پوست به داخل دیسک معیوب وارد می‌شود.
4. استفاده از لیزر: یک فیبر نوری متصل به لیزر از طریق سوزن وارد دیسک می‌شود. لیزر با انرژی خود به کاهش حجم نوکلئوس پولپوسوس کمک می‌کند. این کار باعث می‌شود فشار داخل دیسک کاهش یابد و در نتیجه فشار بر روی اعصاب نخاعی نیز کاهش یابد.
5. تخلیه مایع دیسک: با استفاده از انرژی لیزر، بخشی از مایع داخلی دیسک تبخیر می‌شود و در نتیجه حجم کلی دیسک کاهش پیدا می‌کند.

مزایای PLDD

1. کم‌تهاجمی بودن: از آنجا که این روش از طریق یک سوراخ کوچک در پوست انجام می‌شود، نیازی به برش‌های بزرگ جراحی نیست.
2. دوره بهبودی سریع: بیمار پس از انجام PLDD معمولاً تنها چند ساعت تحت نظر قرار می‌گیرد و پس از آن می‌تواند به خانه بازگردد. دوره نقاهت بسیار کوتاه‌تر از جراحی‌های سنتی است.
3. بدون نیاز به بیهوشی عمومی: این روش با استفاده از بی‌حسی موضعی انجام می‌شود، بنابراین خطرات مرتبط با بیهوشی عمومی وجود ندارد.
4. کاهش خطر عوارض: به دلیل عدم نیاز به برش‌های بزرگ و دستکاری مهره‌ها، خطرات جراحی‌هایی مانند عفونت، خونریزی و آسیب‌های عصبی به حداقل می‌رسد.
5. قابلیت تکرار: در صورتی که دیسک‌های دیگر نیز دچار مشکل شوند یا عوارض جدیدی ایجاد شود، PLDD می‌تواند دوباره انجام شود.

تفاوت PLDD با جراحی‌های سنتی

جراحی‌های سنتی دیسک معمولاً شامل برداشتن بخش معیوب دیسک یا حتی برداشتن کامل دیسک است. این جراحی‌ها نیاز به باز کردن ناحیه مهره‌ها و دستکاری اعصاب دارند که می‌تواند به عوارضی همچون عفونت یا آسیب‌های عصبی منجر شود. در مقابل، PLDD از لیزر برای کاهش حجم دیسک و فشار بر روی اعصاب استفاده می‌کند و به همین دلیل، هیچ نیازی به دستکاری فیزیکی مهره‌ها یا دیسک نیست. این باعث می‌شود که PLDD بسیار کم‌تهاجمی‌تر و ایمن‌تر باشد.

موارد کاربرد PLDD

PLDD برای درمان موارد مختلفی از مشکلات دیسکی به کار می‌رود. برخی از این موارد شامل:

• فتق دیسک کمر: PLDD به کاهش حجم دیسک‌های بیرون زده کمر که باعث درد در ناحیه پایین کمر و پاها می‌شوند کمک می‌کند.
• فتق دیسک گردن: این روش همچنین برای دیسک‌های بیرون زده گردن که باعث درد گردن و بازوها می‌شوند مناسب است.
• درد مزمن دیسک: بیمارانی که به دلیل مشکلات دیسکی مزمن دچار درد شده‌اند و به درمان‌های محافظه‌کارانه پاسخ نداده‌اند، می‌توانند از PLDD بهره‌مند شوند.

محدودیت‌ها و عوارض احتمالی

با وجود مزایای PLDD، این روش برای همه بیماران مناسب نیست. برخی از محدودیت‌ها شامل:

• اندازه فتق دیسک: PLDD برای دیسک‌هایی که بیرون‌زدگی کمتری دارند مؤثرتر است. در موارد فتق‌های بزرگ، ممکن است به جراحی‌های تهاجمی‌تر نیاز باشد.
• بیماری‌های همراه: بیماران با بیماری‌های همزمان دیگر یا عفونت‌های فعال ممکن است کاندیدای مناسبی برای PLDD نباشند.
• عوارض نادر: هرچند عوارض این روش نادر است، اما ممکن است شامل التهاب موقت یا آسیب به اعصاب مجاور باشد.

نتایج و بازخورد بیماران

مطالعات نشان داده‌اند که بیش از ۷۰٪ از بیمارانی که تحت عمل PLDD قرار گرفته‌اند، بهبود قابل توجهی در درد و عملکرد خود تجربه کرده‌اند. همچنین بازخورد بیماران نشان می‌دهد که این روش به دلیل کم‌تهاجمی بودن و زمان کوتاه بهبودی، مورد استقبال بسیاری از افراد قرار گرفته است.

نتیجه‌گیری

PLDD یا عمل دیسک با لیزر از طریق پوست یک روش نوین، کم‌تهاجمی و مؤثر برای درمان مشکلات دیسک کمر و گردن است. با استفاده از این روش، بیماران می‌توانند بدون نیاز به جراحی‌های تهاجمی، درد و علائم ناشی از فتق دیسک را کاهش دهند. PLDD به دلیل مزایای فراوانی که دارد، گزینه‌ای مناسب برای بسیاری از افرادی است که به درمان‌های محافظه‌کارانه پاسخ نداده‌اند و از دردهای شدید دیسکی رنج می‌برند. با این حال، ارزیابی دقیق هر بیمار و مشورت با متخصص ستون فقرات برای انتخاب بهترین روش درمانی ضروری است.

سندروم های سردرد اولیه (بدون بیماری زمینه ای دیگری که باعث سردرد شود) با مدت زمان درد کوتاه را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد. دسته اول سردرد هایی هستند که در آن ها سیستم عصبی خودکار فعال نمی شوند و دسته دوم، که در اینجا توضیح داده می شوند، سردرد های کوتاه مدتی هستند که با فعال شدن سیستم عصبی خودکار بدن همراه هستند. این سردرد ها عبارت اند از سردرد خوشه ای (اپیزودیک یا مزمن)، سردرد یکطرفه حمله ای (paroxysmal hemicrania، اپیزودیک یا مزمن) و سندروم SUNCT.

بیماری زایی

در سردرد خوشه ای عصب تریژمینال (Trigeminal، یکی از اعصابی که مستقیما از مغز خارج می شود و به صورت عصب دهی می کند) و عروق مرتبط با آن درگیر هستند. در حین حملات این نوع سردرد، ماده ای به اسم CGRP در عروق مغزی افزایش پیدا می کند. در حین حملات این سردرد قسمتی از سیستم عصبی خودکار بدن به نام سیستم پاراسمپاتیکی فعالیت بالایی دارد و درگیری یک طرفه صورت اتفاق می افتد. اختلال در ریتم شبانه روزی مغز در ناحیه هیپوتالاموس مغز می تواند علت ایجاد این سردرد ها باشد. حملات سردرد در هنگاه طلوع و مخصوصا غروب بیشتر اتفاق می افتند و دیگر فاکتور های بدن مانند فشار خون، دما بدن و هورمون ها (از جمله پرولاکتین، ملاتونین، کورتیزول، و اندورفین ها) که در حالت عادی یک ریتم شبانه روزی دارند، چرخه شبانه روزی خود را از دست می دهند. اختلال هیپوتالاموس با تصویربرداری از سیستم عصبی نشان داده شده است. التهاب سیستم عصبی، اختلال گیرنده های شیمیایی شریان گردنی، به هم خوردگی تعادل سیستم عصبی خودکار مرکزی و افزایش حساسیت به هیستامین به عنوان علتی برای سردرد های خوشه ای پیشنهاد شده اند.

عصب تریژمینال و شاخه های آن:

شیوع و عوامل خطر

شیوع این نوع سردرد در جوامع مختلف ا ز0.01% تا 1.5% متغییر است و نسبت به میگرن یا سردرد تنشی کمتر اتفاق می افتد. شیوع این سردرد در مردان بیشتر از زنان است اما مطالعات جدید نشان دهنده کاهش شیوع این بیماری در مردان است: در سال 1960 نسبت مرد به زن 6.2 به 1 بود که این نسبت در سال 1990 به 2.1 به 1 کاهش پیدا کرد. سابقه ابتلا اعضا خانواده به سردرد خوشه ای معمولا وجود ندارد. شایع ترین نوع سردرد خوشه ای، نوع اپیزودیک است و نادرترین نوع آن، نوع مزمن بدون بهبودی است که فقط 1% بیماران مبتلا به سردرد خوشه ای به این نوع مبتلا هستند. سردرد خوشه ای در هر سنی می تواند آغاز شود اما یه طور میانگین در اواخر دهه سوم زندگی بروز می کند. سردرد های خوشه ای ندرتا در اطفال ایجاد می شوند و فقط در 10% بیماران بعداز 60 سالگی شروع می شوند.

علائم بالینی و اختلالات همراه

درد این نوع سردرد به صورت شدید یا بسیار شدید یکطرفه کاسه چشم، بالای چشم، و/یا درد ناحیه گیجگاهی که در صورت عدم درمان بین 15 دقیقه تا 3 ساعت طول بکشد، بروز می کند. درد می تواند با یکی از علائم یک طرفه روبرو بروز پیدا کند: اشک ریزش یا قرمزی چشم، گرفتگی بینی یا آبریزش از بینی، تورم پلک، تعریق از پیشانی یا صورت، افتادگی پلک. ممکن است بیمار احساس بی قرار یا تحریک پذیری شدید حین حمله داشته باشد. لازم به ذکر است که علاوه بر درد برای تایید تشخیص وجود یکی دیگر از علائم توضیح داده شده الزامی است.

در سردرد اپیزودیک بیمار دوره هایی از حملات سردرد دارد که هر دوره می تواند 1 هفته تا 1 سال طول بکشد اما در بین این دوره ها، دوره هایی از بهبودی دارد که حداقل 14 روز طول می کشند. در نوع مزمن این سردرد یا دوره بهبودی کلا وجود ندارد و یا اگر وجود دارد کمتر از 14 روز است.

درد سردرد خوشه ای به سرعت (تا 15 دقیقه) تا مقدار فوق العاده شدیدی افزایش پیدا می کند. حملات اکثرا در ساعت مشخصی از روز اتفاق می افتند و بیمار را از خواب بیدار می کنند. اگر در حین حمله بیمار درمانی دریافت نکند، درد معموال 30 دقیقه تا 90 دقیقه طول می کشد اما ممکن است تا 180 دقیقه نیز ادامه پیدا کند.در به صورت عمقی، دائمی، سوزاننده یا برنده احساس می شود و محل آن در چشم، پشت چشم یا اطراف چشم است. درد می تواند به پیشانی، گیجگاه، فک، بینی، گوش، گردن یا شانه منتشر شود. در حین حمله بیمار معمولا بسیار تحریک پذیر و بی قرار می شود و سعی می کند خود را از بقیه جدا کند و ترجیح می دهد که حرکت کند. علائم گوارش کم اتفاق می افتند. دسته کوچکی از بیماران قبل از حمله، آئورایی (علائم عصبی-حسی مانند دیدن هاله نورانی) مانند آئورای میگرن احساس می کنند. تعداد حملات از روزی 1 بار تا 8 بار در روز متغییر است و هر دوره حمله بین 1 هفته تا 1 سال طول می کشد. دوره های بهبود بین دوره های حمله معمولا بین 6 ماه تا 2 سال طول می کشند. اکثر بیماران یک یا دو دوره حمله در سال دارند که هر دوره 2 تا 3 ماه طول می کشد و در طول این دوره ها روزانه دچار 1 تا 2 حمله می شوند.

تشخیص های افتراقی

دیگر علل سردردی که علائمی مشابه سردرد خوشه ای دارند عبارت اند از: سردرد یک طرفه حمله ای مزمن (Chronic paroxysmal hemicrania)، میگرن، نورالژی (اختلال عصب) تریژمینال، آرتریت تمپورال، فئوکروموسیتوم (pheochromocytoma)، سندروم پاراتریژمینال ریدر (Raeder’s paratrigminal)، سندروم تولوسا-هانت (Tolosa-Hunt)، سینوزیت و آب مروارید. سندروم ریدر علائمی مشابه سردرد های خوشه ای دارد. این سندروم می تواند باعث درد شدید، یک طرفه و علائم ناحیه بالای چشم شود، و با سندروم هورنر (Horner) در ارتباط است. فرق آن با سردرد خوشه ای در این موضوع است که حملات مشخصی وجود ندارند و درد به صورت دائمی (نه حمله ای) است.

ارزیابی

در بیشتر موارد یک شرح حال دقیق برای تایید تشخیص کافی است. MRI سر فقط برای بیمارانی کاربرد دارد که علائمی غیرمعمول دارند یا در معایننه عصبی دچار اختلال هستند.

مدیریت و درمان

بیماران باید از مصرف الکل و مواجهه با نیتروگلیسیرین خودداری کنند، اما دیگر توصیه های تغذیه ای ارزش چندانی ندارند. درمان دارویی سردرد خوشه ای به دو دسته درمان های مرحله حاد (حمله) و درمان های پیشگیرانه تقسیم می شوند. چون دارو های خوراکی به آرامی جذب می شوند از آن ها برای کنترل حملات استفاده نمی شود. درمان های حین حمله شامل ماسک اکسیژن، سوماتریپتان و شاید دارو های بی حسی موضعی هستند. ماسک اکسیژن با سرعت با به مدت 10 دقیقه تا 70% موثر است و معمولا انتخاب اول درمان است. تزریق سوماتریپتان باعث بهبودی در 80% بیماران می شود و اسپری داخل بینی دارو های بی حسی موضعی در بعضی از بیماران موثر است.

بیشتر بیماران به درمان پیشگیرانه نیاز دارند چون هر حمله بیش از حد کوتاه است و شدت در بیش از حد زیاد است که بتوان حملات را فقط با درمان مرحله حاد کنترل کرد. علاوه بر این ممکن است دارو های مرحله حاد فقط حمله را عقب بیاندازند و لزوما نمی توانند از وقوع آن به صورت کامل جلوگیری کنند. درمان پیشگیرانه شامل ارگوتامین، بلاک کننده های کانال کلسیم، لیتیوم، کورتیکواستروئید ها، والپورات، توپیرامات، ملاتونین، و گالاکانزوماب است. در مواردی، ایندومتاسین موثر است.

اگر درمان های دارویی موثر نباشند، در بیمارانی که از نظر روانی پایدار هستند و سردرد خوشه ای یک طرفه مزمن دارند مداخلات جراحی موثر هستند. درمان جراحی با هدف تخریب قسمت حسی عصب تریژمینال و اعصاب خودکار در 75% بیماران موثر هستند. جراحی رادیوسرجری با گاما نایف در موارد مقاوم موثر است. تحریک عمقی مغز (هیپوتالاموس) در سردرد خوشه ای مزمن موثر است. دارو درمانی می تواند در بعضی بیماران باعث بهبود نسبی حالت مزمن و تبدیل آن به حال اپیزودیک شود.

تحریک گانگلیون اسفنوپالاتاین

گانگلیون ها محل تجمع اعصاب خودکار در خارج از مغز هستند و مسئولیت پردازش و تنظیم پیام های عصبی سیستم خودکار را بر عهده دارند. گانگلیون اسفنوپالاتاین در عمق صورت قرار دارد. در یک مطالعه در آمریکا که بر روی 8 بیمار انجام شد، تحریک این گانگلیون باعث بهبود 100% ای درد در 4 بیمار و کاهش درد در 3 بیمار شد. در حال حاضر در اروپا مطالعاتی برای قرار دادن یک الکترود در نزدیکی این گانگلیون در حال انجام است که نتایج اولیه بسیار امیدوارکننده ای هم برای درمان پیشگرانه و هم برای درمان حمله حاد داشته است. عوارض این پروسه اندک هستند که باعث امید هرچه بیشتر به این روش درمانی می شوند.

تصویر فلوروسکوپی نشان دهنده الکترود تخریب کننده در محل گانگلیون اسفنوپلتاین:

سردرد یک طرفه حمله ای مزمن (chronic paroxysmal hemicrania)

این نوع سردرد مشابه سردرد خوشه ای است اما وجه افتراق آن پاسخ تقریبا 100 درصدی آن به ایندومتاسین است. نحوه ایجاد این بیماری ناشناخته است اما به دلیل افزایش فشار داخل چشم حین حملات می توان سیستم عصبی خودکار را در آن دخیل دانست و دوره بودن این نوع سردرد مطرح کننده نقش داشتن مغز در آن است. این نوع سردرد یک اختلال نادر است که زنان را 7 برابر بیشتر از مردان درگیر می کند (برعکس سردرد خوشه ای) و شیوع آن 2% شیوع سردرد خوشه ای است. مثل سردرد خوشه ای درد این بیماران یک طرفه، همراه با اشک ریزش یا قرمزی چشم، گرفتگی بینی یا آبریزش از بینی، تورم پلک یا افتادگی پلک بروز می کند. سردرد به طور میانگین 13 دقیقه طول می کشد و 11 بار در روز اتفاق می افتد. در بعضی موارد بیماران در بین حملات یک درد مبهم دارند. 10% بیماران با حرکت دادن گردن خود دچار حمله سردرد می شوند. به صورت معمول این بیماری بدون بهبود پیدا نمی کند. ندرتا این بیماری به صورت اپیزودیک، با دوره های بهبودی بین حملات، تظاهر پیدا می کند. پاسخ دادن این بیماری به ایندومتاسین یک قانون است. هیچ بیماری طبی یا روانی دیگر در همراهی با این نوع سردرد تایید نشده است.

تشخیص های افتراقی

تشخیص های افتراقی این بیماری مشابه سردرد خوشه ای است. یک سردرد نادر به اسم سندورم SUNCT نیز می تواند علائم این بیماری را تقلید کند اما در این سندروم حملات بسیار کوتاه تر هستند (15 تا 30 ثانیه) و به تعداد زیادی در هر ساعت اتفاق می افتند.

ارزیابی و درمان

برای ارزیابی این بیماری امتحان کردن داروی ایندومتاسین برای تایید تشخیص لازم است. برای بررسی مغز CT Scan یا MRI انجام می شود. داروی انتخابی برای درمان ایندومتاسین است. آسپرین نیز می تواند تا حدودی موثر باشد اما معمولا نمی تواند درد را به صورت کامل کنترل کند. این نوع سردرد می تواند تا پایان عمر ادامه پیدا کند اما معمولا نیاز بیمار به ایندومتاسین کمتر می شود. در مواردی بیماری به صورت خود به خود پسرفت کرده است و حتی کامل از بین رفته است.

نوالژی (neuralgia) به درد ناشی از آسیب دیدگی یا التهاب عصب گفته می شود. درماتوم (dermatome) به ناحیه از سطح بدن گفته می شود که توسط یک عصب خاص عصب دهی می شود. نورالژی پس از هرپس (به اختصار PHN) به صورت درد در یک درماتوم تظاهر پیدا می کند. این اختلال درد بعد از ابتلا شدن فرد به هرپس زوستر (herpes zoster) که باعث بیماری زونا می شود اتفاق می افتد. این نوع درد باعث ناتوانی و کاهش کیفیت زندگی بیمار می شود و توانایی فرد برای انجام فعالیت های مختلف، چه در خانه و چه در جامعه را کاهش می دهد. کنترل درد این بیماران معمولا دشوار است و نیاز به چندین مداخله دارد. علل مختلفی ریسک ابتلا به هرپس زوستر و PHN را بالا می برند و موفقیت در درمان این بیماری وابسته به شناختن این علل است.

بیماری زونا: شیوع و فاکتور های خطر

واریسلا (Varicella) یک ویروس است که باعث بیماری آبله مرغان می شود و اکثرا بعد از اتمام بیماری به صورت خاموش در بدن بیمار باقی می ماند. هرپس زوستر (زونا) به علت فعال شدن مجدد ویروس واریسلا اتفاق می افتد. ویروس واریسلا توسط سیستم ایمنی بدن در حالت خاموش نگه داشته می شود و با تضعیف شدن سیستم ایمنی امکان فعال شدن مجدد ویروس واریسلا فراهم می شود. ضعیف شدن سیستم ایمنی می تواند به دلایل مختلفی مانند بالا رفتن سن، ابتلا به HIV یا سرطان، یا دارو های سرکوب کننده ایمنی (مخصوصا در بیماران بعد از پیوند عضو) اتفاق بی افتد. بروز سالانه زونا حاد در حدود 3.4 نفر از هر 1000 نفر است و این میزان در افراد بالای 50 سال بیشتر از دیگر گروه های سنی است و در سن 90 سالگی به حدود 11 نفر از هر 1000 نفر می رسد. در دیگر بررسی ها بروز زونا در افراد 20 تا 29 ساله میزان بروز حدود 3.6 نفر از هر 1000 نفر تخمین زده شد و در 70 سالگی 7.1 نفر از هر 1000 نفر و تا 80 سالگی به 12 نفر از هر 1000 نفر رسید.
PHN دردی است که حداقل تا 3 ماه بعد از زونای حاد باقی می ماند. این اختلال درد در 10 تا 20 درصد از بیمارانی که به زونا مبتلا شده اند اتفاق می افتد. احتمال ابتلا افراد با افزایش سن بالا می رود به صورتی که 80% افراد مبتلا به PHN سنی بالای 50 سال دارند. بیماران بالای 70 سال که به زونا مبتلا شده 50% ریسک ابتلا به PHN دارند و در حدود 13% از بیماران مبتلا به زونای بالای 50 سال به PHN مبتلا می شوند. PHN به ندرت در افراد زیر 40 سال اتفاق می افتد. فاکتور های خطر بسیاری برای ابتلا به PHN وجود دارد که از بین آن های می توان به سن بالا، شدت زیاد زونا حاد، جنس مونث و درد شدید حین زونا اشاره کرد. در بررسی های انجام شده مشخص شده است که بروز این بیماری در آقایان در سن پایین تری نسبت به خانم ها اتفاق می افتد، 72% بیماران سنی بالای 45 سال داشتند و نواحی شایع درگیر به ترتیب عبارت اند از: چشم (32%)، قفسه سینه (16%)، و صورت (16%). مشخص شده است که احتمال ایجاد بیماری 3 ماه بعد از بروز زونا احتمال ایجاد بیماری 1.8% است و در بیماران با سنی بیشتر از 60 سال، ریسک بروز PHN و شدت آن بیشتر از دیگر افراد است.
در سال های اخیر تجویز واسکن واریسلا بیشتر شده است چون در صورت ابتلا فرد به زونا امکان جلوگیر از تبدیل بیماری به PHN وجود ندارد و کارایی این واکسن در جلوگیری از ابتلا فرد به زونا و PHN به اثبات رسیده است. واکسن اولیه واریسلا حاوی ویروس زنده ضعیف شده بود و برای جلوگیر از کاهش ایمنی ایجاد شده یه دوز دیگر 10 سال بعد از دوز اولیه تزریق می شد. در سال 2017 واکسنی نو ترکیب تولید شد که با گذر زمان ایمنی ناشی از آن کمتر کاهش پیدا می کرد و بروز زونا و PHN را در افراد بالای 60 سال به مقدار بیشتری کاهش می داد.

بیماری زایی

واریسلا زوستر ویروسی است که باعث عفونت اولیه آبله مرغان می شود. این ویروس بعد از عفونت اولیه در گانگلیون ها (گره های عصبی) اعصاب حسی باقی می ماند. شایع ترین گانگلیون هایی که این ویروس در آن ها باقی می ماند، گانگلیون تریژمینال (Trigeminal) در عمق صورت و گانگلیون توراسیک (Thoracic) در داخل قفسه سینه است. به همین دلیل بعد از فعال شدن دوباره این ویروس و ابتلا فرد به زونا یا PHN صورت و قفسه سینه مناطق شایع درگیری هستند. بعد از ابتلا به آبله مرغان اولیه سیتم ایمنی بدن ویروس را در حالت خاموش نگه می دارد. بعد از فعال شدن مجدد ویروس به دلیل ضعیف شدن سیستم ایمنی بیمار دچار زونا می شود و بعد از آن ممکن است زونا به سمت PHN پیشرفت کند. حین فعال شدن مجدد، ویروس از گانگلیون هایی که در آن ها باقی مانده بود، در طول اعصاب حسی به سمت پوست حرکت می کند، در مسیر خود سلول های عصبی را تخریب می کند، و با رسیدن به سطح پوست بیمار دچار زونا می شود. به دلیل تخریب شدن سلول های عصبی توسط ویروس، عصب درگیر دچار التهاب می شود و این التهاب باعث شروع شدن درد بیمار می شود.

بعد از آسیب دیدن اعصاب توسط ویروس، سلول های عصبی مسئول حس درد، در اعصاب محیطی (اعصاب غیر از مغز و نخاع) و در اعصاب مرکزی (مغز و نخاع) نسبت به درد افزایش حساسیت پیدا می کنند. نتیجه این فرآیند کاهش مرز ایجاد درد است که باعث ایجاد درد توسط محرک های غیردردناک مانند لمس می شود، اما بیمار اختلال حسی پیدا نمی کند. یکی دیگر از فرآیند هایی که باعث درد بیمار می شود تخریب شدن اعصاب حسی است. با تخریب شدن سلول های عصبی، اعصاب حسی دچار التهاب می شوند که باعث ایجاد می شود. از طرف دیگر چون سلول های عصبی اعصاب حسی تخریب شده اند بیمار دچار اختلال حسی نیز می شود.

سیستم عصبی سمپاتیکی (قسمتی از سیستم عصبی خودکار بدن) حین التهاب عصبی باعث منقبض کردن عروق اطراف عصب درگیر می شود که باعث انقباض عروق، خونرسانی به عصب کاهش پیدا می کند و با کمتر رسیدن اکسیژن به بافت، عصب آسیب می بیند. معمولا بیمار سه حالت درد مختلف دارد: درد دائمی بدون تحریک (مثلا لمس شدن، …)، درد گهگاهی بدون تحریک، و درد ناشی از تحریک پوست که با محرک های غیردردناک اتفاق می افتد.

تشخیص

PHN به صورت بالینی تشخیص داده می شود. معمولا درد بیمار به صورت یک درد دائمی در محدوده عصبی دهی شده توسط یک عصب خاص و به صورت یک طرفه است. مرحله حاد زونا به صورت بروز پاپول هایی روی پوست مانند آبله مرغان بروز می کند که بعد از یک تا دو هفته دلمه می بندند و بیمار دچار سوزنش، افزایش حساسیت به درد، خارش و درد شدید می شود. ممکن است قبل از بروز علائم پوستی، علائمی کلی مانند تب، سردرد، خستگی، ترس از نور و احساس غیرعادی پوست وجود داشته باشد. PHN می تواند از دو هفته بعد از زونا ایجاد شود و در اصل فرم مزمن این بیماری است. درد این بیماری بسیار ناتوان کننده است و می تواند به صورت سوزش، افزایش حساسیت به درد، بی حسی و درد با محرک های غیردردناک در ناحیه پوستی درگیر تظاهر پیدا کند. درد بیمار معمولا تا 6 ماه بعد کاهش پیدا می کند یا به صورت کامل برطرف می شود اما در مواردی ممکن است تا سال ها ادامه داشته باشد. تشخیص این بیماری با کمک معایینه بیمار با بررسی اختلالات حسی و بررسی تاریخچه بیماری وی انجام می شود.

درمان

درمان این بیماری به دو دسته درمان مرحله حاد (زونا) و مرحله مزمن (PHN) تقسیم می شود. در مرحله حاد (زونا) دارو های اصلی کاهش دهنده طول مدت بیماری دارو های ضد ویروسی مانند فامسیکلوویر و والاسکلوویر هستند. در بررسی های مختلف نشان داده شده است که شروع این دارو ها در 72 ساعت اول بیماری سرعت بهبودی علائم را افزایش می دهند و باعث کاهش درد بیمار می شوند. از بین دارو های ضدویروسی موجود دارو های فامسیکلوویر و والاسیکلوویر نتایج بهتری نسبت به دیگر دارو ها داشته اند.
دیگر دارو های مورد استفاده در مرحله زونا عبارت اند از: استامینوفن، دارو های ضدالتهابی غیر استروئیدی (مانند ناپروکسن)، ترامادول و اوپیوئید ها. از این دارو ها در کنار دارو های ضدویروسی در بیمارانی که درد شدیدی دارند استفاده می شود. استفاده از دارو های کورتیکواستروئیدی باعث کاهش شدت درد بیمار می شود اما طول مدت بیماری را کاهش نمی دهد و باعث جلوگیری از پیشرفت زونا به PHN نمی شود.
درمان های مداخله ای مانند تزریق اپی دورال می توانند درد بیمار به مقدار زیادی کاهش دهند و می توانند درد بیمارانی که از این روش های درمانی استفاده کرده اند در طولانی مدت کمتر از بیمارانی است که فقط از روش های دارویی استفاده کرده اند.

درمان های دارویی

درمان های PHN به سه دسته دارویی (موضعی، خوراکی، …) مداخله ای (بلاک اعصاب سمپاتیکی، تزریق به فضای اطراف نخاع، جراحی) و پیشگیری (با استفاده از واکسن) تقسیم می شوند. مانند دیگر درد های مزمن، برنامه درمانی چند جانبه نتایج بهتری خواهد داشت.
دارو هایی مانند گاباپنتین، پره گابالین، ترامادول و لیدوکائین موضعی انتخاب اول درمان هستند چون عوارض ناشی از آن ها در بیماران (با توجه به سن بالای اکثر بیماران) کمتر از دیگر دارو هاست. دیگر دارو های مورد استفاده در درمان PHN عبارت اند از: دارو های ضد افسردگی سه حلقه ای (TCA)، مهارکننده های بازجذب سرتونین و نوراپی نفرین (نوعی داروی ضدافسردگی، SNRI)، اوپیوئید ها و کرم موضعی کاپساسین (capsaicin). دارو مورد استفاده برای هر بیمار با توجه به علائم وی، معایینه و شرح ها بیمار انتخاب می شود.

دارو های موضعی

پچ (چسب) لیدوکائین 5% و کرم لیدوکائین 4%-10% رایج ترین دارو های موضعی مورد استفاده هستند. لیدوکائین موضعی می تواند حساسیت افزایش یافته بیمار به درد را کاهش دهد و مطالعات مختلف اثربخشی این دارو را اثبات کرده اند. علاوه بر اثربخشی بالا به دلیل جذب شدن بسیار کم این دارو از طریق پوست، و عدم تداخل با دیگر دارو ها لیدوکائین موضعی دارویی بسیار امن است. شایع ترین عارضه این دارو ناراحتی پوستی خفیف است.
پچ لیدوکائین:

کرم کاپساسین یکی دیگر از دارو های موضعی مورد استفاده در PHN است که با قرار دادن این کرم بر روی پوست ابتدا احساس سوزن بیمار افزایش پیدا می کند اما با گذر زمان با کاهش حساسیت عصب درگیر باعث کاهش درد بیمار می شود.

دارو های ضدتشنج

داروی گاباپنتین یکی از رایج ترین داروهایی است که به عنوان انتخاب اول برای درمان PHN استفاده می شود. با استفاده از این دارو نشان داده شده است که درد بیماران بعد از 9 هفته به طور میانگین 43% کاهش پیدا می کند و خواب بیماران 52% بهتر می شود. بسته به شرایط بیمار می توان این دارو را با دوز کم شروع کرد و به مرور زمان دوز آن را افزایش داد. پره گابالین نیز با مکانیزمی مشابه با گاباپنتین عمل می کند اما از آن گران تر است. برتری این دارو نسبت به گاباپنتین دوز کمتر مورد نیاز برای کاهش درد بیمار است.

دارو های ضد افسردگی

دارو های ضدافسردگی سه حلقه مانند نورتریپتیلین و آمی تریپتیلین به عنوان انتخاب اول درمان PHN استفاده می شوند و می توانند درد را در 67% بیماران درمان کنند و باعث بهبود خواب بیماران شوند. با اینکه هر دوی این دارو ها اثربخشی یکسانی دارند اما نورتریپتیلین معمولا عوارض کمتری دارد و به همین دلیل معمولا به آمی تریپتیلین ترجیح داده می شود.

ونلافاکسین یه داروی مهارکننده بازجذب سرتونین و نوراپی نفرین است و در درمان درد های ناشی از اختلال عصبی (از جمله PHN) کاربرد دارد و عوارض آن کمتر از دارو هایی ضدافسردگی سه حلقه است. برای ایجاد اثردرمانی نیاز به مصرف دوز بالایی از این دارو است که ممکن است به دلیل ایجاد عوارضی مانند افزایش فشار خون و افزایش ریسک تشنج در بیمار، پزشک دارویی دیگر را بر حسب شرایط بیمار انتخاب کند.

اوپیوئید ها

دارو هایی مانند اکسی کدون و مورفین برای درمان درد ناشی از PHN استفاده می شوند اما لازم به ذکر است که اثربخشی این دارو ها به اندازه دارو های خط اول اثبات نشده است. ترکیب داروی مورفین و گاباپنتین می تواند در کنترل درد بیمار موثرتر از هرکدام از این دارو ها به تنهایی باشد.

ترامادول

ترامادول یکی از دارو هایی است که برای درمان درد های ناشی از اختلالات عصبی به کار برده می شود و مشخص شده است که این دارو علاوه بر کاهش شدت درد، باعث افزایش کیفیت زندگی بیمار نیز می شود.

درمان های ترکیبی

تحقیقات زیادی بر روی درمان های شامل چند دارو، با هدف کنترل درد بیمار با کمترین دوز ممکن دارو و کمترین عوارض دارویی ممکن، انجام شده است. ترکیب داروی گاباپنتین با مورفین و یا ترکیب گاباپنتین با نورتریپتیلین موثر تر از مصرف هر یک از این دارو ها به تنهایی بوده اند.

درمان های مداخله ای

درمان های مداخله ای شامل بلاک اعصاب (تزریق داروی بی حسی و ضدالتهابی به اطراف عصب)، تزریق به لایه های اطراف نخاع و نوروماجولیشن می شوند. این روش های درمانی خط اول روش های درمانی PHN نیستند و معمولا همراه با روش های دارویی برحسب شرایط بیمار به کار برده می شوند.

بلاک اعصاب سمپاتیکی

بلاک اعصاب با تزریق دارو های بی حسی و ضد التهابی به اطراف عصب انجام می شود که نتیجه آن جلوگیری از انتقال پیام های درد توسط عصب است. اعصاب سمپاتیکی بخشی از سیستم عصبی خودکار بدن هستند و در ایجاد درد در PHN نقش دارند. بلاک اعصاب سمپاتیکی برای درمان درد ناشی از زونا، درمان PHN و برای جلوگیری از پیشروی زونا به PHN انجام می شود. کاربرد این بلاک های عصبی در کاهش طول مدت بیماری زونا و کاهش درد در PHN، به خصوص در طولانی مدت، به اثبات رسیده است.

تزریقات اطراف نخاع

تزریق دارو های بی حسی و ضد التهابی به لایه های پوشاننده نخاع از جمله تزریقات اپی دورال و تزریقات پاراورتبرال باعث کاهش درد در PHN می شوند. تزریق اپی دورال باعث کاهش درد حاد ناشی از PHN می شود. در تزریق اپی دورال دارو ها به یکی از لایه های اطراف نخاع تزریق می شود که با پخش شدن موضعی دارو در اطراف نخاع، اعصاب نخاعی (اعصابی که مستقیما از نخاع خارج می شوند و به سمت اندام ها حرکت می کنند) درگیر بلاک می شوند. تزریق اپی دورال باعث کاهش پیشرفت زونا به PHN تا 15 برابر می شود و این مقدار کاهش ریسک بروز PHN پس از زونا متقل از دیگر خصوصیات بیمار (مانند دارو های مصرفی دیگر و …) است.

در تزریقات پاراورتبرال دارو های بی حسی و ضدالتهابی به اطراف ریشه عصب نخاعی درگیر می شوند و باعث بلاک شدن این عصب می شوند. مشخص شده است که بروز PHN تا یک سال بعد از زونا و استفاده از تزریق پاراورتبرال برای درمان 2% است و این موضوع درحالی است که بروز PHN تا یک سال بعد از زونا و تنها استفاده از دارو های خوراکی برای درمان 15% است.

تزریقات اینتراتکال یکی دیگر از روش های تزریق دارو به لایه های اطراف نخاع است و این تزریقات، مخصوصا در بیمارانی که در حال حاضر در فاز مزمن PHN هستند، می توانند درد بیمار را به مقدار زیادی کاهش دهند و کیفیت زندگی بیمار را بهبود ببخشند اما به دلیل عوارض جانبی احتمالی استفاده از این روش به اندازه بلاک اپی دورال و بلاک پاراورتبرال کاربرد ندارد.

از دیگر روش هایی که برای درمان PHN از آن ها استفاده می شود می توان به تحریک عصب با الکتریسیته از راه پوست (TENS)، تزریق موضعی بوتولونیوم و تخریب اعصاب درگیر با رادیوفرکوئنسی (تخریب عصب با سوزنی که امواج رادیویی تولید می کند) اشاره کرد.

نوروماجولیشن

نورماجولیشن روشی درمانی است که در آن با تحریک عصب با یک الکترود عملکرد عصب تنظیم می شود و به حالت نرمال بر میگردد. در این روش الکترود هایی در کنار نخاع یا عصب محیطی قرار داده می شوند که توسط یک تولید کننده جریان الکتریکی که قابل ایمپلنت کردن در بدن بیمار است تغذیه می شوند و می توانند به تنظیم کارکرد سیستم عصبی کمک کنند. این روش برای درمان درد های مزمن بسیاری از جملهPHN کاربرد دارد. در مطالعات انجام شده بر روی کاربرد این روش درمانی در زونای حاد مشخص شده است که با این روش درمانی درد 40% تا 70% بیماران کاهش پیدا می کند. در دیگر مطالعات انجام شده بر روی زونای حاد، تحت حاد و PHN کاربرد نوروماجولیشن به اثبات رسیده است ئ تا 97.5% بیماران کاهش قابل توجهی در درد و علائم داشته اند. تحریک اعصاب محیطی با ایمپلنت می تواند درد بیماران را تا 20 ماه بعد از کارگذاری ایمپلنت در 80% بیماران بیشتر از 50% کاهش دهد.

شیوع

در سال 2018 حدود 37.9 میلیون نفر در جهان به ویروس HIV مبتلا بودند. با پیشرفت دارو های ضد ویرویسی که باعث کاهش عفونت های سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) شدند، در حال حاضر نوروپاتی شایع ترین عارضه عصبی HIV است. نوروپاتی به دسته ای از اختلال اعصاب گفته می شود که به صورت درد، سوزنش، بی حسی، اختلال حرکتی و … تظاهر پیدا می کند. برحسب مرحله ای از عفونت HIV که بیمار در آن قرار دارد، عوارض عصبی مختلفی بروز می کنند.
نوروپاتی علامت دار در 10% تا 35% از افراد مبتلا به HIV بروز می کند. از بین هر 100 بیمار مبتلا به HIV بین 1 تا 40 نفر به صورت سالانه به نوروپاتی مبتلا می شوند که این میزان در افراد مسن یا در مراحل پیشرفته بیماری بیشتر است. اختلالات عصبی مختلفی به دلیل عفونت با HIV ایجاد می شوند، اما دو نوع شایع این اختلالات پلی نوروپاتی حسی دیستال (به معنی انتهای اندام ها، DSP) و نوروپاتی سمی ضد رترویروسی (ATN) هستند. پلی نوروپاتی حسی دیستال به دلیل خود ویروس ایجاد می شود اما نوروپاتی مسمومیت سمی ضد رترویروسی به دلیل دارو های تجویز شده برای درمان ویروس HIV اتفاق می افتد و شیوع آن از پلی نوروپاتی حسی دیستال کمتر است. فاکتور های خطر برای ابتلا به نوروپاتی ناشی از HIV عبارت اند از: سن بالا، کاهش گلبول های سفید خون، سوتغذیه، مصرف الکل و استفاده از بعضی دارو ها.

علائم بالینی

با اینکه نوروپاتی ناشی از HIV به دو دسته مختلف تقسیم می شود اما از نظر علائم این دو نوع نوروپاتی تقریبا یکسان هستند. با کمک ارزیابی زمان تزریق دارو های ضد ویروسی و بررسی شدت علائم در مقایسه با آن می توان نوروپاتی سمی ضد رترویروسی را از پلی نوروپاتی حسی دیستال افتراق داد. پلی نوروپاتی حسی دیستال معمولا در مرحله تحت حاد یا مزمن بیماری اتفاق می افتد، هرچند که ممکن است در مراحل پیشرفته بیمار نیز دیده شود.
علائم بیمار به صورت احساس بی حسی دردناک و ایجاد درد با محرک های غیردردناک بروز می کند. شروع علائم معمولا تدریجی است و اکثرا به صورت دو طرفه از انتهای پا ها آغاز می شود. بعد از شروع علائم، درد بیمار به آرامی به سمت قسمت های نزدیک تر به بدن گسترش پیدا می کند و درد در انتهای اندام ها بیشتر از قسمت های تازه درگیر شده است. احساس بی حسی دردناک پا معمولا از کف پا شروع می شود و تا زمانی که درد بیمار تا زانو نرسد معمولا انگشتان پا درگیر نمی شوند. تا 35% از بیمارانی که به HIV مبتلا شده اند تا سه و نیم ماه بعد به نوروپاتی مبتلا می شوند.

اولین علامت بیمار معمولا احساس درد سوزاننده با بی حسی است که در شب ها بدتر می شود. کمی بعد از این حالت آستانه تحمل درد بیمار کاهش پیدا می کند و بیمار با محرک های غیر دردناک (مانند لمس آرام) نیز دچار درد می شود. به همین دلیل کفش پوشیدن و راه رفتن برای بیمار مشکل می شود و حل راه رفتن لنگ می زند. در نوروپاتی ناشی از HIV معمولا اعصاب حرکتی درگیر نمی شوند اما علاوه بر اختلال حسی پا ممکن است اختلال رفلکس مچ پا نیز وجود داشته باشد.

بررسی های تشخیصی

در حال حاضر روشی به عنوان استاندارد طلایی برای تشخیص نوروپاتی مرتبط با HIV وجود ندارد و روش تشخیصی اصلی این بیمار با شرح حال و معایینه و رد کردن سایر علل احتمالی نوروپاتی است. می توان از بررسی هدایت عصبی و بیوپسی (نمونه برداری بافتی) برای اثبات این بیماری استفاده کرد.

بیماری زایی

با اینکه هر دو نوع نوروپاتی علائم یکسانی دارند اما نحوه ایجاد بیماری آن ها متفاوت است. در پلی نوروپاتی حسی دیستال به دلیل التهاب مزمن ایجاد شده در اعصاب، سلول های عصبی آسیب می بینند که نتیجه این فرآیند ایجاد درد برای بیمار است. علاوه بر این موضوع مغز و نخاع نسبت به درد حساسیت بیشتری پیدا می کنند که باعث تشدید علائم بیمار می شود. در نوروپاتی سمی ضدرترویروسی داروی های ضد ویروسی لازم برای درمان عفونت HIV اثری سمی بر روی سلول های عصبی می گذارند. این نوع نوروپاتی معمولا در 1 سال اول شروع درمان آغاز می شود و در بیمارانی که از قبل نیز نوروپاتی داشته اند شایع تر است.

درمان

در حال حاضر درمانی قطعی برای این بیماری وجود ندارد و اکثرا از دارو های مورد استفاده برای دیگر علل نوروپاتی استفاده می شود. قدم اول درمان کاهش دوز دارو های ضد ویروسی در صورت امکان است. قبل از شروع هرگونه درمان دیگری لازم است تا بیمار از نظر تغذیه ای و متابولیک تحت شرایط مناسب قرار بگیرد زیرا همین عوامل می توانند باعث نوروپاتی شوند. دارو های زیادی برای درمان این نوروپاتی بررسی شده اند که موفقیت چندانی نداشته اند. داروی استیل-ال کارنیتین (Acetyl-l-carnitine) می تواند درد بیمار را کاهش دهد و از سلول های عصبی حفاظت کند. اریتروپویتین که یک دارو افزایش دهنده گلبول های قرمز است نیز می تواند سرعت تخریب اعصاب را کاهش دهد. دارو های ضدافسردگی (مانند آمی تریپتیلین، دولوکستین و ونلافاکسین) که در درمان دیگر علل نوروپاتی بسیار موثر هستند بر این نوع نوروپاتی اثر چندانی ندارند. در موارد خفیف می توان از استامینوفن یا دارو های ضد التهابی غیر استروئیدی (مانند بروفن) استفاده کرد و در موارد شدید ممکن است برای کنترل درد نیاز به استفاده از دارو های اوپیوئیدی (مانند مورفین و اکسی کدون) باشد. گاباپینتین که یک داروی ضد تشنج است و برای کنترل دیگر علل نوروپاتی استفاده فراوانی دارد می تواند درد بیماران مبتلا به نوروپاتی ناشی از HIV را تا 44% کاهش دهد و خواب این بیماران را تا 49% بهبود بخشد. پره گابالین داروی ضد تشنج دیگری است که می تواند درد این بیماران را تا مقدار زیادی کاهش دهد. دارو های موضعی مانند پچ پوستی لیدوکائین 5% و کرم کاپسایسین نیز در درمان درد این بیماران به کار برده می شوند و به دلیل موضعی بودن عوارض کمی دارند.