استئوآرتریت (Osteoarthritis): شایع‌ترین بیماری مفصلی

استئوآرتریت که در زبان عامیانه به آن “آرتروز” نیز گفته می‌شود، شایع‌ترین نوع بیماری‌های مفصلی است. این بیماری معمولاً با افزایش سن ظاهر می‌شود و می‌تواند باعث درد، سفتی، محدودیت حرکتی و کاهش کیفیت زندگی فرد شود. اگرچه استئوآرتریت بیشتر در زانو، لگن، دست و ستون فقرات دیده می‌شود، اما ممکن است هر مفصلی در بدن را درگیر کند.

در این مقاله به بررسی جامع استئوآرتریت، علائم، دلایل، راه‌های تشخیص، روش‌های درمان و پیشگیری از آن می‌پردازیم.

استئوآرتریت چیست؟

استئوآرتریت یک بیماری دژنراتیو (تحلیل‌برنده) مفاصل است که در آن غضروف مفصلی به تدریج تخریب می‌شود. غضروف، بافتی لغزنده و نرم است که سطح مفصل را پوشانده و به حرکت روان استخوان‌ها روی هم کمک می‌کند. با تخریب غضروف، استخوان‌های زیرین به یکدیگر ساییده می‌شوند و باعث درد، التهاب و در نهایت تغییر شکل مفصل می‌گردند.

علائم استئوآرتریت

علائم این بیماری به‌تدریج ظاهر می‌شوند و با گذر زمان بدتر می‌شوند. شایع‌ترین علائم عبارتند از:

• درد مفصل (مخصوصاً پس از فعالیت یا در پایان روز)

• سفتی مفصل (به‌ویژه در صبح یا پس از استراحت طولانی)

• کاهش دامنه حرکتی

• تورم خفیف مفصل

• ایجاد صدا هنگام حرکت مفصل (مانند تق تق یا صدای “کریپتوس”)

• تغییر شکل مفصل در مراحل پیشرفته

• ضعف عضلانی اطراف مفصل

علل و عوامل خطر

استئوآرتریت اغلب به دلیل ترکیبی از عوامل ایجاد می‌شود:

۱. افزایش سن

با افزایش سن، قدرت بازسازی بافت‌ها کاهش می‌یابد و غضروف‌ها تحلیل می‌روند.

۲. ژنتیک

در برخی خانواده‌ها، سابقه ابتلا به آرتروز بیشتر دیده می‌شود که ممکن است به دلیل ژنتیک باشد.

۳. اضافه وزن

وزن زیاد فشار مضاعفی به مفاصل به‌ویژه زانو، لگن و کمر وارد می‌کند.

۴. آسیب‌های مفصلی قبلی

آسیب‌هایی مانند شکستگی‌ها یا پارگی رباط‌ها می‌توانند روند تحلیل غضروف را تسریع کنند.

۵. استفاده مکرر از مفصل

کارهایی که شامل حرکات تکراری هستند (مثلاً کارهای دستی یا زانو زدن‌های زیاد) می‌توانند مفصل را در معرض ساییدگی قرار دهند.

۶. بیماری‌های التهابی مفاصل

مانند آرتریت روماتوئید یا نقرس که می‌توانند استئوآرتریت را تشدید کنند.

شایع‌ترین مفاصل درگیر

• زانو (Gonarthrosis): شایع‌ترین محل درگیری

• لگن (Coxarthrosis): درد لگن و کشاله ران

• ستون فقرات: به‌خصوص ناحیه گردن و کمر

• دست‌ها: مفاصل انگشتان و قاعده شست

روش‌های تشخیص

تشخیص استئوآرتریت معمولاً بر اساس علائم بالینی و معاینه فیزیکی است. در مواردی از روش‌های تصویربرداری استفاده می‌شود:

۱. رادیوگرافی ساده (X-ray)

نمایش کاهش فضای مفصلی، استئوفیت (زائده استخوانی)، سفتی استخوان‌های زیر غضروف

۲. MRI

برای بررسی دقیق‌تر غضروف، رباط‌ها و سایر بافت‌های نرم

۳. آزمایش خون

معمولاً برای رد سایر بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید

درمان استئوآرتریت

درمان این بیماری با هدف کاهش درد، بهبود حرکت مفصل و حفظ کیفیت زندگی انجام می‌شود. هیچ درمان قطعی برای بازگرداندن غضروف آسیب‌دیده وجود ندارد، اما راه‌های مؤثری برای کنترل علائم در دسترس هستند.

۱. درمان‌های غیر دارویی

• کاهش وزن: حتی کاهش جزئی وزن می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش فشار روی مفاصل داشته باشد.

• فیزیوتراپی و ورزش: تمرینات تقویتی، کششی و تعادلی برای بهبود عملکرد مفصل

• کمک‌ابزارها: مانند زانوبند، عصا یا کفش مناسب

• آموزش بیمار: یادگیری تکنیک‌های صحیح حرکت و وضعیت بدنی

۲. دارو درمانی

• مسکن‌ها: مانند استامینوفن (در مراحل ابتدایی)

• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): مثل ایبوپروفن، دیکلوفناک

• تزریق کورتیکواستروئید: برای کاهش التهاب شدید در مفصل

• تزریق هیالورونیک اسید: برای روان‌سازی مفصل (کارایی مورد بحث است)

• داروهای موضعی: مانند ژل‌ها و کرم‌های ضد درد

۳. درمان‌های پیشرفته

• رادیوفرکوئنسی (RFA): برای قطع موقت اعصاب انتقال‌دهنده درد در مفاصل خاص

• تزریق پلاسمای غنی از پلاکت (PRP): با هدف تحریک بازسازی بافت

• اوزون‌تراپی: استفاده از گاز اوزون برای کاهش درد و التهاب

۴. جراحی

در صورتی که درمان‌های دیگر مؤثر نباشند، گزینه‌های جراحی در نظر گرفته می‌شوند:

• آرتروسکوپی: برداشت زوائد یا بافت‌های آسیب‌دیده (کاربرد محدود)

• استئوتومی: اصلاح محور استخوان

• تعویض مفصل (آرتروپلاستی): در مراحل پیشرفته و ناتوان‌کننده

زندگی با استئوآرتریت

بیماران مبتلا به آرتروز می‌توانند با رعایت برخی نکات، زندگی باکیفیتی داشته باشند:

• ورزش منظم و کم‌فشار مانند پیاده‌روی یا شنا

• حفظ وزن مناسب

• استفاده از کمپرس گرم یا سرد برای تسکین درد

• خواب کافی و کنترل استرس

• پیروی از رژیم غذایی ضدالتهابی (حاوی امگا-۳، سبزیجات، زردچوبه و زنجبیل)

پیشگیری از استئوآرتریت

اگرچه همه موارد استئوآرتریت قابل پیشگیری نیستند، اما با انجام اقدامات زیر می‌توان خطر ابتلا را کاهش داد:

• حفظ وزن سالم

• فعالیت بدنی منظم اما غیرمفرط

• پیشگیری از آسیب‌های مفصلی

• استفاده از کفش مناسب

• خودداری از حمل اشیای سنگین به‌صورت مداوم

استئوآرتریت بیماری‌ای مزمن، ولی قابل‌کنترل است. تشخیص به‌موقع و درمان مؤثر می‌تواند کیفیت زندگی افراد را به میزان چشمگیری افزایش دهد. ترکیبی از تغییر سبک زندگی، دارو درمانی و در برخی موارد، مداخلات پیشرفته می‌تواند به بیماران کمک کند تا فعالیت‌های روزمره خود را حفظ کرده و از درد رهایی یابند.

اگر با علائمی مانند درد مفاصل، سفتی یا کاهش حرکات مفصل مواجه هستید، بهتر است هرچه زودتر با پزشک متخصص مشورت کنید تا از پیشرفت بیماری جلوگیری شود.