تراکم استخوان سنجی یا دانسیتومتری استخوان (Bone Densitometry) یکی از روش‌های مهم و غیرتهاجمی در پزشکی است که برای اندازه‌گیری تراکم مواد معدنی استخوان (Bone Mineral Density – BMD) به کار می‌رود. این تست معمولاً برای تشخیص بیماری‌هایی نظیر پوکی استخوان و ارزیابی خطر شکستگی استخوان‌ها انجام می‌شود.
اهمیت سنجش تراکم استخوان
با افزایش سن، کاهش تراکم استخوان به یک مشکل شایع به ویژه در میان زنان یائسه تبدیل می‌شود. کاهش تراکم استخوان به معنای کاهش مواد معدنی (کلسیم و فسفات) در استخوان است که منجر به ضعف ساختاری و افزایش خطر شکستگی می‌شود. تشخیص زودهنگام کاهش تراکم استخوان می‌تواند به پیشگیری از بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان و شکستگی کمک کند.
چه کسانی نیاز به تراکم استخوان سنجی دارند؟
افراد زیر بیشتر در معرض خطر کاهش تراکم استخوان هستند و نیاز به بررسی و انجام تست تراکم استخوان دارند:
- زنان یائسه: به دلیل کاهش هورمون استروژن پس از یائسگی، زنان بیشتر در معرض پوکی استخوان قرار می‌گیرند.
- افراد مسن: تراکم استخوان به طور طبیعی با افزایش سن کاهش می‌یابد.
- افراد با سابقه خانوادگی پوکی استخوان: اگر یکی از اعضای خانواده به پوکی استخوان مبتلا باشد، خطر ابتلا برای سایر اعضا بیشتر می‌شود.
- مصرف کنندگان داروهای خاص: مصرف طولانی مدت داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها ممکن است باعث کاهش تراکم استخوان شود.
- افرادی با کمبود کلسیم و ویتامین D: این افراد در معرض خطر بیشتری برای کاهش تراکم استخوان قرار دارند.
روش‌های سنجش تراکم استخوان
تراکم استخوان سنجی معمولاً از طریق یکی از روش‌های زیر انجام می‌شود:
- DEXA Scan (اسکن جذب اشعه ایکس با انرژی دوگانه):
- رایج‌ترین روش سنجش تراکم استخوان است.
- از اشعه ایکس با انرژی کم برای اندازه‌گیری مقدار کلسیم در استخوان استفاده می‌کند.
- معمولاً بر روی ناحیه‌های لگن، ستون فقرات و مچ دست انجام می‌شود.
- دقیق‌ترین روش برای تشخیص پوکی استخوان و ارزیابی خطر شکستگی است.
- Ultrasound (سونوگرافی):
- یک روش غیرتهاجمی و بدون استفاده از اشعه ایکس است.
- بیشتر برای بررسی تراکم استخوان در ناحیه پاشنه پا استفاده می‌شود.
- به اندازه DEXA دقیق نیست، اما می‌تواند به عنوان یک تست غربالگری مفید باشد.
- QCT (توموگرافی کامپیوتری کمی):
- از CT اسکن برای اندازه‌گیری تراکم استخوان استفاده می‌کند.
- دقت بالایی دارد اما هزینه و میزان تابش بالاتری نسبت به DEXA دارد.
- معمولاً برای بررسی تراکم استخوان در ستون فقرات به کار می‌رود.
نحوه انجام تست تراکم استخوان DEXA
این تست بدون درد است و معمولاً کمتر از 15 دقیقه طول می‌کشد. بیمار روی یک تخت دراز کشیده و دستگاه اسکنر بر روی بدن او حرکت می‌کند. بیمار نیازی به بستری شدن ندارد و می‌تواند بلافاصله پس از انجام تست به فعالیت‌های روزمره خود بازگردد. در طول تست، مقدار کمی اشعه ایکس از بدن عبور می‌کند و دستگاه اسکنر مقدار جذب اشعه توسط استخوان‌ها را اندازه‌گیری می‌کند.
چگونه نتایج تراکم استخوان سنجی تفسیر می‌شود؟
نتایج تست تراکم استخوان به صورت دو شاخص مهم گزارش می‌شود:
- T-Score:
- این شاخص تراکم استخوان شما را با تراکم استخوان افراد سالم و جوان (30 ساله) مقایسه می‌کند.
- اگر T-Score بین +1 و -1 باشد، تراکم استخوان طبیعی است.
- اگر بین -1 و -2.5 باشد، کاهش تراکم استخوان (استئوپنی) وجود دارد.
- اگر کمتر از -2.5 باشد، تشخیص پوکی استخوان (استئوپروز) داده می‌شود.
- Z-Score:
- این شاخص تراکم استخوان شما را با افراد هم سن و هم جنس مقایسه می‌کند.
- اگر Z-Score کمتر از -2 باشد، تراکم استخوان شما پایین‌تر از حد انتظار برای سن شماست و نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد.
چگونه می‌توان تراکم استخوان را بهبود داد؟
برای پیشگیری از کاهش تراکم استخوان و بهبود آن، می‌توان از توصیه‌های زیر استفاده کرد:
- مصرف کافی کلسیم و ویتامین D:
- مصرف مواد غذایی غنی از کلسیم مانند شیر، ماست، پنیر، و سبزیجات برگ سبز به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک می‌کند.
- ویتامین D به جذب بهتر کلسیم کمک می‌کند. این ویتامین از طریق نور خورشید و مصرف مکمل‌ها تامین می‌شود.
- ورزش منظم:
- ورزش‌های تحمل وزن مانند پیاده‌روی، دویدن و ورزش‌های مقاومتی می‌توانند به تقویت استخوان‌ها کمک کنند.
- ترک سیگار و مصرف کمتر الکل:
- سیگار کشیدن و مصرف بیش از حد الکل می‌تواند باعث کاهش تراکم استخوان شود.
- مکمل‌های غذایی:
- در صورت نیاز، پزشک ممکن است مکمل‌های کلسیم و ویتامین D تجویز کند.
خطرات و محدودیت‌های تست تراکم استخوان
تست تراکم استخوان معمولاً بدون خطر است، اما میزان تابش اشعه ایکس می‌تواند نگرانی‌هایی ایجاد کند. این میزان اشعه بسیار کم است و معادل تابش روزانه خورشید یا سفر با هواپیما می‌باشد، بنابراین برای بیشتر افراد ایمن محسوب می‌شود. اما برای زنان باردار یا افرادی که اخیراً آزمایش‌های رادیولوژیک انجام داده‌اند، باید با احتیاط بیشتری انجام شود.
جمع‌بندی
تراکم استخوان سنجی یک ابزار حیاتی در پزشکی است که به پزشکان کمک می‌کند تا سلامت استخوان‌ها را ارزیابی کرده و خطر بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان را پیش‌بینی کنند. تشخیص زودهنگام و اقدام به موقع می‌تواند از شکستگی‌های دردناک و مشکلات جدی جلوگیری کند. اگر شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان در معرض خطر کاهش تراکم استخوان هستید، بهتر است با پزشک خود در مورد انجام تست تراکم استخوان مشورت کنید.
با توجه به اهمیت سلامت استخوان‌ها و نقش آن در بهبود کیفیت زندگی، توصیه می‌شود همواره به مراقبت از استخوان‌ها و پیشگیری از کاهش تراکم استخوان اهمیت دهید.
