23 آوریل 2024

بلاک عصب به معنی مسدود کردن انتقال های پیام درد با استفاده از تزریق مواد بی حسی (در بلاک موقتی) و مواد تخریب کننده عصب (در بلاک دائمی) گفته می شود. در مواردی دارو های ضد التهابی نیز به محل عصب تزریق می شوند که باعث کاهش التهاب عصب و شروع فرآیند بهبودی می شوند.

آناتومی اعصاب پاراورتبرال کمری

اعصاب پاراورتبرال کمری اعصابی هستند که مستقیما از نخاع در کمر خارج می شود. این اعصاب بعد از خروج از نخاع با به هم رسیدن بعد از خروج از نخاع شبکه عصبی کمری را تشکیل می دهند که شاخه های خارج شده از این شبکه مسئولیت تامین حس و حرکت دیواره شکم، کشاله ران و پا ها را بر عهده دارند.

در تصویر زیر این اعصاب نشان داده شده اند:

برتری های تصویربرداری سونوگرافی

در گذشته به دلیل عدم دسترسی به تصویربرداری های همزمان حین تزریق، اکثر تزریقات مدیریت درد با استفاده از مشخص کردن ساختار های آناتومیک بدن با لمس محل تزریق انجام می شدند. عیب این روش ها دقت پایین آن ها در مشخص کردن محل دقیق تزریق و امکان اشتباه قرار گرفتن سوزن داخل بدن (به دلیل عدم مشاهده آن با تصویربرداری همزمان) است.

در حال حاضر از تصویربرداری های همزمان بسیاری مانند فلوروسکوپی، سونوگرافی و CT Scan برای مشاهده ساختار های داخلی بدن و هدایت سوزن به سمت هدف استفاده می شود. تصویربرداری سونوگرافی یکی از در دسترس ترین روش های انجام تصویربرداری همزمان حین تزریقات است. سونوگرافی برتری هایی نسبت به دیگر روش ها دارد که از بین آن ها می توان به مشاهده عروق حین تزریق و جلوگیری از تزریق داخل عروقی و عدم تابش پرتو های یونیزان به بیمار (تصویربرداری با پرتوهای یونیزان مانند فلورسکوپی در خانم های باردار ممنوع است) اشاره کرد.

همچنین پزشک می تواند با مشاهده ساختار های داخل قبل از تزریق، روش مناسب را برای بیمار انتخاب کند. استفاده از تصویربرداری همزمان دقت و موفقیت تزریق را بالا می برد، عوارض جانبی احتمالی را به شدت کاهش می دهد و به دلیل بالا تر رفتن دقت تزریق، میزان داروی مورد نیاز برای اثربخشی تزریق کاهش پیدا می کند. به دلیل عدم عبور مناسب امواج فراصوت از بافت چربی در افراد با چاقی شدید معمولا از نوع دیگری از تصویربرداری استفاده می شود.

کاربرد ها

بلاک اعصاب پاراورتبرال برای تشخیص و درمان درد های کمر، دیواره شکم، کشاله ران و پا ها کاربرد دارد. کاربرد تشخیصی به این صورت است که اگر بعد از انجام بلاک درد بیمار کنترل شد یعنی این عصب در ایجاد درد برای بیمار نقش داشته است یا پیام های درد را منتقل می کرده است. دیگر استفاده بلاک اعصاب پاراورتبرال کنترل درد های حاد و اورژانسی مانند درد های ناشی از شکستگی های فشاری ستون فقرات، درد ناشی از سرطان و درد ناشی از هرپس زوستر (زونا) است. در بیمارانی که به دلیلی مانند سرطان به انجام این بلاک نیاز پیدا می کنند اما دردشان بعد از مدتی دوباره عود می کند می توان از بلاک دائمی (تخریب عصب) استفاده کرد. برای پیشبینی مقدار بی دردی و محدودیت حرکتی بعد از بلاک دائمی و مقدار اختلال حرکتی بعد از آن، ابتلا چند بلاک موقتی انجام می شود تا بتوان اثر بلاک دائمی را پیشبینی کرد.

ممنوعیت ها

در بیماران با اختلال انعقادی (به دلیل مصرف دارو و یا بیماری) باید قبل از انجام تزریق اختلال را برطرف کرد. در مواردی که اختلال انعقادی به علت دارو باشد (مانند افرادی که دارو های قلبی مصرف می کنند) باید با صلاح دید پزشک این دارو ها قبل از انجام تزریق قطع شوند. البته در بیماران مبتلا به سرطان با توجه به شدت درد در بعضی از موارد ممکن است بلاک بدون درمان اختلال انعقادی انجام شود.

در صورت ابتلا بیمار به ضعف سیستم ایمنی (افراد مبتلا به دیابت، سرطان، ایدز، مصرف طولانی کورتیکواستروئید ها) باید در پیگیری ها به دنبال نشانه های عفونت گشت تا در صورت بروز درمان شود. تزریق در صورت ابتلا بیمار به عفونت محل تزریق و یا عفونت گسترده در بدن ممنوع است و باید بعد از درمان عفونت انجام شود.

نحوه انجام بلاک

برای انجام بلاک اعصاب پاراورتبرال سوزن از پشت کمر، از کنار خط وسط، با تصویربرداری همزمان سونوگرافی به سمت این عصب هدایت می شود. بیمار به حالت خوابیده به پهلو قرار می گیرد و دست ها پا های خود را در جلو بدن جمع می کند تا دسترسی به ستون فقرات کمری آسان تر باشد. بعد از قرارگیری بیمار در حالت مناسب پروب سونوگرافی روی کمری بیمار قرار می گیرد و با کمک تصویربرداری و لمس ستون فقرات کمری محل ورود سوزن مشخص می شود. در نهایت سوزن با کمک تصویربرداری همزمان سونوگرافی وارد بافت می شود و تزریق انجام می شود.

نحوه قرارگیری بیمار:

محل قرارگیری پروی سونوگرافی:

تصاویر سونوگرافی ساختار های داخلی محل تزریق:

نحوه انجام بلاک:

عوارض جانبی احتمالی و روش های پیشگیری

تمام بیماران بعد از انجام تزریق تا مدتی تحت نظر قرار می گیرند تا اثربخشی تزریق ارزیابی شود و از اتفاق نیافتادن عوارض جانبی احتمالی اطمینان حاصل شود. به دلیل وجود عروق بسیار در بافت محل تزریق ممکن است هماتوم (تجمع خون در بافت) ایجاد شود. برای جلوگیری از تشکیل هماتوم می توان از سوزن های نازک، گذاشتن پک های سرد روی محل تزریق تا 20 دقیقه و یا فشار دادن محل ورود سوزن بعد از تمام شدن تزریق استفاده کرد.

با کمک تصویربرداری همزمان سونوگرافی و مشاهده سوزن در تمام طول مدت تزریق، آسیب دیدن ساختار های مجارو مانند شریان و ورید های ناحیه، آسیب دیدن نخاع یا اعصاب نخاعی توسط نوک سوزن به ندرت اتفاق می افتد و می توان از این گونه عوارض جلوگیری کرد. دیگر عارضه احتمالی این تزریق افزایش درد موقتی است که در بعضی از بیماران اتفاق می افتد و به دلیل ورود سوزن به بافت است و خود به خود بهبود پیدا می کند. عفونت محل تزریق به ندرت و اکثرا در بیماران با نقص سیستم ایمنی (دیابت، سرطان، …) اتفاق می افتد و به دلیل انجام پروسیجر به صورت استریل نادر است.

آناتومی فضای اپیدورال سینه ای

نخاع در تمام طول ستون فقرات، در داخل مهره ها، توسط 3 لایه مختلف پوشیده شده است که خارجی ترین لایه دورا (Dura) نام دارد. به فضای بین این لایه و سطح داخلی مهره های ستون فقرات فضای اپیدورال گفته می شود که با بافت چربی و عروق کوچک پر شده است.

در تصاویر زیر این فضا با هایلایت سبز نشان داده شده اسـت:

به دلیل نزدیکی این لایه با نخاع می توان برای انجام بلاک اعصاب نخاعی (اعصابی که مستقیما از نخاع خارج می شوند) از تزریق دارو های بی حسی به داخل این فضا استفاده نمود. بعد از تزریق دارو های بی حسی به این فضا، با پخش شدن موضعی دارو ها اعصاب نخاعی مجاور محل تزریق بلاک می شوند.

برتری های تصویربرداری سونوگرافی

کاربرد ها

در روش میدلاین انجام این بلاک، سوزن از خط وسط ستون مهره به سمت فضای اپیدورال هدایت می شود. بلاک اپیدروال سینه ای با روش میدلاین روش ارجح انجام این بلاک است اما بسته به شرایط بیمار ممکن است روش های دیگر انجام این بلاک برای بیمار مناسب تر باشند.

بلاک اپیدورال سینه ای برای تشخیص و درمان درد های قفسه سینه و داخل شکمی کاربرد دارد. کاربرد تشخیصی به این صورت است که اگر بعد از انجام بلاک درد بیمار کنترل شد یعنی عصب نخاعی بلاک شده در ایجاد درد برای بیمار یا انتقال پیام های درد نقش داشته است. در صورتی که برای کنترل درد نیاز به انجام بلاک دائمی اعصاب نخاعی باشد (مانند افراد مبتلا به سرطان) می توان با انجام بلاک اپیدورال و بلاک کردن موقتی عصب نخاعی مسئول میزان بی دردی و اختلال حرکتی بعد از انجام بلاک دائمی را پیشبینی کرد.

دیگر استفاده بلاک اپیدورال سینه ای در کنترل درد های حاد و اورژانسی مانند درد بعد از جراحی، درد ناشی از تروما (آسیب فیزیکی)، درد ناشی از هرپس زوستر حاد (زونا) و درد های ناشی از سرطان قفسه سینه و داخل شکمی است. از دیگر شرایط حادی که می توان درد با انجام بلاک اپیدورال کنترل کرد درد های ناشی از نارسایی عروقی (مانند درد ناشی از سرمازدگی اندام ها) است.

در تصویر زیر بیمار مبتلا به هرپس زوستر در ناحیه قفسه سینه نشان داده است:

این بلاک برای کنترل درد و درمان بیماری های مزمن و خوش خیم زیر کاربرد دارد:

رادیکولوپاتی سینه ای (تحت فشار قرار گرفتن اعصاب نخاعی سینه ای که باعث درد منتشر شونده از ستون فقرات به قفسه سینه و شکم می شود)، درد بعد از لایمنکتومی سینه ای، درد شکستگی مهره های سینه ای، درد نوروپاتی (اختلال اعصاب) ناشی از دیابت، درد ناشی از پانکراتیت مزمن، نوروپاتی ناشی از شیمی درمانی، نورالژی (اختلال اعصاب که باعث درد می شود) بعد از ابتلا به هرپس، دیستروفی سمپاتیکی رفلکسی (اختلال اعصاب سمپاتیکی که باعث قرمزی، درد سوزشی و حساسیت به لمس می شود)، و سندروم های درد شکم.

در افراد مبتلا به سرطان یا تومور در ناحیه قفسه سینه و جدار شکم می توان با انجام بلاک اپیدورال درد ناشی از سرطان را کنترل نمود. بلاک اپیدورال سینه ای به خصوص برای کنترل درد های ناشی از تهاجم تومور به ستون فقرات موثر است.

ممنوعیت ها

نحوه انجام بلاک

برای انجام بلاک اپیدورال سینه ای با روش میدلاین سوزن از سمت خط وسط پشت قفسه سینه از فضای کناری بین زوائد خاری مهره ها، با تصویربرداری همزمان سونوگرافی به سمت فضای اپیدورال هدایت می شود. بیمار به حالت نشسته و کمی خم شده به جلو قرار می گیرد و سر خود را روی حوله ای روی پایه ای قرار می دهد تا زوائد خاری مهره ها از هم فاصله بگیرند و عبور سوزن از بین آن ها آسان تر باشد. بعد از قرارگیری بیمار در حالت مناسب پروب سونوگرافی روش پشت قفسه سینه بیمار قرار می گیرد و با کمک تصویربرداری و لمس استخوان های ستون فقرات سینه ای محل ورود سوزن مشخص می شود. در نهایت سوزن با کمک تصویربرداری همزمان سونوگرافی وارد بافت می شود و تزریق انجام می شود.

نحوه قرارگیری بیمار و محل قرارگیری پروب سونوگرافی در مراحل مختلف تنظیم پروب سونوگرافی:

زاویه نهایی تصویربرداری سونوگرافی:

تصاویر سونوگرافی نشان دهنده فضای اپیدورال (هایلایت سبز) و مسیر عبور سوزن (فلش های مایل، هایلایت قرمز):

نحوه انجام بلاک:

عوارض جانبی احتمالی و روش های پیشگیری

با کمک تصویربرداری همزمان سونوگرافی و مشاهده سوزن در تمام طول مدت تزریق، آسیب دیدن ساختار های مجارو مانند شریان و ورید های ناحیه (که می تواند باعث خونریزی خود محدود شونده شود)، تزریق داخل عروق فضای اپیدورال (که می تواند باعث مسمومیت بیمار شود) ، تزریق به فضا های عمقی تر پوشاننده نخاع (که ممکن است باعث بی حسی کلی نخاعی به صورت خود محدود شونده شود) و یا آسیب دیدن اعصاب نخاعی توسط سوزن به ندرت اتفاق می افتد و می توان از این گونه عوارض جلوگیری کرد. عوارض خطرناک تر مانند تزریق به فضا های عمقی تر و تزریق داخل عروق فضای اپیدورال تقریبا هیچگاه اتفاق نمی افتند و میزان تزریق به فضای های عمقی تر کمتر از 0.5% است و میزان تزریق داخلی عروقی بین 0.5% تا 1% است و در خانم های باردار یا افراد با توده شکمی ضایع تر است. حتی با این احتمالات کم نیز باید تمام بیماران تا مدتی تحت نظر قرار بگیرند تا از به وجود نیامدن این عوارض اطمینان حاصل شود.

دیگر عارضه احتمالی این تزریق افزایش درد موقتی است که در بعضی از بیماران اتفاق می افتد و به دلیل ورود سوزن به بافت است و خود به خود بهبود پیدا می کند. عفونت محل تزریق به ندرت و اکثرا در بیماران با نقص سیستم ایمنی (دیابت، سرطان، …) اتفاق می افتد و به دلیل انجام پروسیجر به صورت استریل نادر است.