فتق دیسک بین مهره‌های L5 و S1 | علت، علائم و روش‌های درمان موثر
درد دیسک کمر، به‌ویژه در ناحیه‌ی بین مهره‌های L5 و S1، یکی از شایع‌ترین علل کمردرد و ناتوانی حرکتی در بزرگسالان است. این ناحیه از ستون فقرات، بیشترین فشار را هنگام ایستادن، نشستن و حرکت تحمل می‌کند و مستعد آسیب‌هایی مانند فتق دیسک یا بیرون‌زدگی دیسک بین‌مهره‌ای است. در این مقاله، با علت، علائم و بهترین روش‌های درمان فتق دیسک L5-S1 آشنا می‌شویم.
📌 دیسک بین مهره‌های L5 و S1 چیست؟
در ستون فقرات انسان، دیسک‌های بین‌مهره‌ای نقش ضربه‌گیر دارند و از سایش مهره‌ها روی یکدیگر جلوگیری می‌کنند. دیسک بین مهره‌های L5 (لومبار ۵) و S1 (ساکرال ۱)، در ناحیه‌ی پایینی کمر قرار دارد و آخرین دیسک در ستون فقرات کمری پیش از ورود به لگن محسوب می‌شود.
✅ علت فتق دیسک L5-S1
فتق دیسک زمانی اتفاق می‌افتد که بخش ژله‌ای داخلی دیسک (نوکلئوس پالپوزوس) از لایه‌ی خارجی خود خارج شده و به اعصاب مجاور فشار وارد کند. علت‌های رایج این مشکل شامل:
1. فرسودگی و افزایش سن
با بالا رفتن سن، دیسک‌ها آب خود را از دست می‌دهند، انعطاف‌پذیری کمتر می‌شود و احتمال پاره شدن دیواره‌ی خارجی افزایش می‌یابد.
2. بلند کردن اجسام سنگین با روش نادرست
خم شدن یا چرخش ناگهانی هنگام بلند کردن بار سنگین، فشار زیادی به دیسک L5-S1 وارد می‌کند.
3. نشستن طولانی و وضعیت بد بدن
افرادی که زمان زیادی را پشت میز یا رانندگی می‌گذرانند، بیشتر در معرض فشار به دیسک کمری هستند.
4. چاقی و اضافه وزن
افزایش وزن، فشار روی ستون فقرات را چند برابر می‌کند.
5. ژنتیک
در برخی خانواده‌ها، ضعف ساختاری دیسک‌ها به‌صورت ارثی وجود دارد.
⚠️ علائم فتق دیسک بین مهره‌های L5-S1
علائم ممکن است ناگهانی یا تدریجی ظاهر شوند. رایج‌ترین علائم عبارتند از:
1. کمردرد شدید
دردی مداوم یا تیرکشنده در ناحیه‌ی پایین کمر که با حرکت، عطسه یا سرفه تشدید می‌شود.
2. درد سیاتیکی
دردی که از باسن شروع شده و به سمت ران، پشت پا و حتی کف پا کشیده می‌شود. این درد در اثر فشار دیسک بر عصب سیاتیک ایجاد می‌شود.
3. بی‌حسی یا گزگز
احساس مورمور شدن یا بی‌حسی در پاها، به‌ویژه در ناحیه انگشتان پا یا پاشنه.
4. ضعف عضلات پا
در صورت فشار زیاد بر عصب، عضلات پا ممکن است ضعیف شده و در بالا بردن پا یا راه رفتن مشکل ایجاد شود.
5. کاهش انعطاف‌پذیری و دامنه حرکتی
فرد در خم شدن یا صاف کردن کامل کمر دچار محدودیت می‌شود.
🧪 تشخیص فتق دیسک L5-S1
برای تشخیص دقیق، پزشک از روش‌های زیر استفاده می‌کند:
-
معاینه بالینی (بررسی قدرت عضلات، واکنش‌ها و احساسات)
-
MRI (تصویربرداری دقیق برای بررسی وضعیت دیسک و اعصاب)
-
CT اسکن
-
آزمایش نوار عصب و عضله (EMG) برای بررسی عملکرد عصب‌های تحت فشار
💊 روش‌های درمان فتق دیسک L5 و S1
درمان فتق دیسک معمولاً به صورت مرحله‌ای انجام می‌شود و بسته به شدت آسیب، از روش‌های غیر جراحی تا جراحی متغیر است:
🔹 1. درمان غیر جراحی (محافظه‌کارانه)
الف) استراحت کنترل‌شده
حداکثر ۲-۳ روز استراحت در خانه و پرهیز از حرکات ناگهانی.
ب) دارو درمانی
-
داروهای ضدالتهاب (مانند ایبوپروفن، ناپروکسن)
-
داروهای شل‌کننده عضلات
-
داروهای ضد درد عصبی (مثل گاباپنتین یا پره‌گابالین)
ج) فیزیوتراپی تخصصی
-
تمرینات کششی و تقویتی برای عضلات کمر و شکم
-
درمان با دستگاه TENS یا اولتراسوند
-
اصلاح وضعیت بدن (ارگونومی)
د) تزریق اپیدورال
تزریق داروهای ضدالتهابی به فضای اطراف عصب برای کاهش درد و التهاب در موارد شدید.
🔹 2. درمان‌های مکمل و جایگزین
-
طب سوزنی
-
ماساژ درمانی علمی
-
کایروپراکتیک (تنظیم ستون فقرات) با احتیاط و تحت نظر پزشک
🔹 3. جراحی فتق دیسک (در موارد پیشرفته)
اگر پس از 6 تا 8 هفته درمان غیرجراحی، علائم بهبود نیابند یا ضعف عضلانی شدید، بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع دیده شود، جراحی توصیه می‌شود.
انواع جراحی:
-
دیسککتومی: برداشت بخشی از دیسک که به عصب فشار وارد کرده است.
-
میکرودیسککتومی: نوعی جراحی کم‌تهاجمی با برش کوچک و ابزار میکروسکوپی.
-
لامینکتومی: در موارد شدید برای باز کردن فضای عصب و کاهش فشار.
-
فیوژن (جوش دادن مهره‌ها): در موارد ناپایداری شدید ستون فقرات.
🛡️ پیشگیری از فتق دیسک L5-S1
-
حفظ وزن سالم
-
انجام حرکات کششی و تقویتی منظم برای عضلات مرکزی بدن
-
پرهیز از نشستن طولانی و حفظ وضعیت صحیح بدن
-
بلند کردن اجسام با زانو، نه با کمر
-
اجتناب از حرکات چرخشی ناگهانی
❓ سوالات متداول
آیا فتق دیسک L5-S1 درمان قطعی دارد؟
در بسیاری از موارد، با درمان غیرجراحی و اصلاح سبک زندگی، علائم به طور کامل بهبود می‌یابند. در موارد خاص، جراحی ممکن است لازم باشد.
آیا می‌توان با فتق دیسک ورزش کرد؟
بله، اما فقط ورزش‌هایی که توسط فیزیوتراپیست توصیه می‌شود. برخی حرکات ممکن است وضعیت دیسک را بدتر کنند.
چقدر طول می‌کشد دیسک درمان شود؟
درمان ممکن است از چند هفته تا چند ماه طول بکشد. برخی بیماران به درمان‌های طولانی‌مدت نیاز دارند.
🎯 نتیجه‌گیری
فتق دیسک بین مهره‌های L5 و S1 یکی از دلایل اصلی درد پایین کمر و درد سیاتیکی است. با تشخیص زودهنگام و درمان اصولی، می‌توان از پیشرفت بیماری و آسیب به عصب‌ها جلوگیری کرد. اگر دچار درد یا بی‌حسی در ناحیه کمر و پاها هستید، بهتر است هرچه زودتر به پزشک متخصص ستون فقرات یا فیزیوتراپی مراجعه نمایید.
