علل و درمان کیفوز یا قوز کمر (گوژپشتی)

کیفوز یا همان قوز کمر که در زبان عامیانه به آن گوژپشتی گفته می‌شود، نوعی انحنای غیرطبیعی ستون فقرات در ناحیه‌ی پشتی است که باعث خمیده شدن بدن به جلو و افتادگی شانه‌ها می‌شود. این وضعیت ممکن است در اثر مشکلات مادرزادی، بیماری‌های استخوانی، ضعف عضلات یا عادات نادرست نشستن و ایستادن به وجود بیاید.

در این مقاله، به بررسی علت‌ها، علائم، انواع، راه‌های تشخیص و مؤثرترین روش‌های درمان کیفوز می‌پردازیم.

کیفوز یا قوز کمر چیست؟

ستون فقرات انسان دارای انحنای طبیعی در نواحی گردنی، پشتی و کمری است. اما در کیفوز، انحنای پشت بیش از حد طبیعی (بیش از 40 درجه) شده و بدن به سمت جلو خم می‌شود. این مشکل ممکن است در هر سنی بروز کند، اما اغلب در نوجوانان و سالمندان دیده می‌شود.

انواع کیفوز

1. کیفوز وضعیتی (Postural Kyphosis):
   شایع‌ترین نوع کیفوز، ناشی از وضعیت بد نشستن یا ایستادن در نوجوانان، بدون تغییرات ساختاری در مهره‌ها.

2. کیفوز شوئرمان (Scheuermann’s Kyphosis):
   نوعی کیفوز ساختاری در نوجوانی که در آن چند مهره به‌صورت گوه‌ای شکل رشد می‌کنند و انحنای پشتی را تشدید می‌کنند.

3. کیفوز مادرزادی:
   ناشی از نقص در رشد مهره‌ها در زمان جنینی؛ معمولاً شدیدتر است و ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد.

4. کیفوز پیری یا دژنراتیو:
   در سالمندان، معمولاً در اثر پوکی استخوان، شکستگی‌های فشاری یا تحلیل عضلات ایجاد می‌شود.

5. کیفوز ناشی از بیماری‌ها:
   مانند کیفوز در نتیجه بیماری‌هایی چون سل ستون فقرات، دیستروفی عضلانی، اسپوندیلیت آنکیلوزان، سرطان یا پارکینسون.

علائم کیفوز

• خمیدگی قابل مشاهده پشت

• شانه‌های افتاده یا نامتقارن

• درد در ناحیه کمر یا پشت

• خستگی در حالت نشسته یا ایستاده

• کاهش دامنه حرکتی ستون فقرات

• در موارد شدید: اختلال در تنفس، گوارش یا عملکرد قلب

• در نوجوانان: کاهش اعتماد به نفس و مشکلات روانی ناشی از ظاهر فیزیکی

علل کیفوز (قوز کمر)

1. وضعیت بد بدن در طولانی‌مدت

نشستن خمیده، استفاده زیاد از گوشی یا لپ‌تاپ، حمل کیف سنگین و عدم تحرک می‌توانند به مرور باعث قوز شوند.

2. ضعف عضلات پشتی و مرکزی

عضلات ضعیف نمی‌توانند ستون فقرات را در وضعیت مناسب نگه دارند.

3. بیماری‌های استخوانی

مانند پوکی استخوان، آرتروز یا شکستگی مهره‌ها در اثر ضربه یا فشار.

4. بیماری‌های عصبی-عضلانی

مانند دیستروفی عضلانی یا فلج مغزی که عضلات نگهدارنده ستون فقرات را ضعیف می‌کنند.

5. رشد غیر طبیعی ستون فقرات

در دوره نوجوانی یا در دوران جنینی.

روش‌های تشخیص کیفوز

• معاینه فیزیکی توسط پزشک (بررسی فرم بدن، انعطاف‌پذیری و درد)

• عکس‌برداری با اشعه ایکس (X-ray): برای اندازه‌گیری زاویه انحنا

• MRI یا CT Scan: برای بررسی فشار روی نخاع یا وجود مشکلات ساختاری

• تست تراکم استخوان (DXA): در موارد مشکوک به پوکی استخوان

• آزمایش خون: برای بررسی بیماری‌های زمینه‌ای

درمان کیفوز | راهکارهای مؤثر و اصولی

1. درمان‌های غیرجراحی

الف) فیزیوتراپی و ورزش‌های اصلاحی

فیزیوتراپیست با حرکات کششی، تقویتی و تنظیمی به بازگرداندن وضعیت صحیح ستون فقرات کمک می‌کند. تمرینات مؤثر:

• تقویت عضلات میان‌تنه (Core)

• کشش عضلات سینه و جلوی شانه

• تمرینات یوگا یا پیلاتس

• تمرینات اصلاحی با توپ فیزیوبال

ب) استفاده از بریس (در نوجوانان)

در نوجوانان با کیفوز شوئرمان، استفاده از بریس پشت برای چند ساعت در روز از پیشرفت قوز جلوگیری می‌کند.

ج) اصلاح سبک زندگی و وضعیت نشستن

استفاده از صندلی ارگونومیک، صفحه نمایش هم‌سطح چشم، استراحت منظم و پرهیز از قوز کردن.

د) درمان دارویی

• مصرف مسکن برای درد (ایبوپروفن، استامینوفن)

• داروهای پوکی استخوان برای جلوگیری از شکستگی مهره‌ها (در سالمندان)

2. درمان جراحی (در موارد شدید یا پیش‌رونده)

در موارد زیر ممکن است نیاز به جراحی وجود داشته باشد:

• انحنای بیش از 75 درجه

• درد مزمن غیرقابل کنترل

• اختلال در تنفس یا عملکرد عصبی

• کاهش کیفیت زندگی

روش‌های جراحی شامل جوش دادن مهره‌ها (Spinal fusion) یا اصلاح مهره‌ها با پیچ و پلاک است.

 روش‌های درمان خانگی و پیشگیرانه

• استفاده از کمربند طبی در کوتاه‌مدت

• پیاده‌روی منظم و شنا

• خوابیدن روی تشک سفت و مناسب

• اجتناب از نشستن طولانی با قوز

• مصرف کلسیم و ویتامین D برای سلامت استخوان‌ها

سوالات متداول

آیا قوز کمر در نوجوانان قابل درمان است؟

بله، در مراحل اولیه با فیزیوتراپی، ورزش و در صورت لزوم استفاده از بریس قابل اصلاح است.

آیا کیفوز باعث کوتاهی قد می‌شود؟

در موارد شدید، انحنای ستون فقرات باعث کاهش قد و ظاهر خمیده می‌شود.

آیا گوژپشتی با ورزش درمان می‌شود؟

ورزش نقش کلیدی در درمان کیفوز خفیف تا متوسط دارد، اما در نوع ساختاری یا شدید، نیاز به درمان‌های تخصصی است.

کیفوز یا قوز کمر یک عارضه‌ی شایع ولی قابل پیشگیری و درمان است. شناخت دقیق علت، تشخیص به‌موقع، اصلاح سبک زندگی و درمان‌های فیزیوتراپی، می‌تواند از پیشرفت آن جلوگیری کرده و وضعیت بدنی را بهبود بخشد. در موارد شدید، درمان‌های جراحی می‌توانند کیفیت زندگی بیمار را بهبود دهند.

در صورت مشاهده علائم قوز یا درد پشت، توصیه می‌شود به پزشک ارتوپد یا فیزیوتراپیست مراجعه کنید.