بررسی عملکرد عضله Multifidus و ارتباط آن با کمردرد

چکیده

کمردرد یکی از شایع‌ترین مشکلات عضلانی-اسکلتی در سراسر جهان است که تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی و عملکرد فیزیکی افراد دارد. در سال‌های اخیر، توجه زیادی به نقش عضلات عمقی ستون فقرات، به‌ویژه عضله Multifidus، در پایداری و عملکرد صحیح کمر جلب شده است. عضله Multifidus که بخشی از سیستم تثبیت‌کننده فعال ستون فقرات محسوب می‌شود، در کنترل حرکات کوچک و پایداری مهره‌ها نقش کلیدی دارد. اختلال در عملکرد این عضله با بروز یا تداوم کمردرد مزمن در ارتباط است. این مقاله به بررسی ساختار، عملکرد و نقش پاتولوژیک عضله Multifidus در ایجاد یا تشدید کمردرد می‌پردازد و راهکارهایی برای توانبخشی آن ارائه می‌دهد.

مقدمه

کمردرد یکی از دلایل اصلی مراجعه افراد به مراکز درمانی است و در طول عمر، بیش از ۸۰٪ از افراد حداقل یک بار آن را تجربه می‌کنند. دلایل متعددی برای بروز کمردرد مطرح شده‌اند، از جمله فاکتورهای مکانیکی، ساختاری، روان‌شناختی و عملکردی. در این میان، نقش عضلات تثبیت‌کننده ستون فقرات به‌ویژه عضله Multifidus در سال‌های اخیر مورد توجه زیادی قرار گرفته است. این عضله یکی از مهم‌ترین عضلات عمقی پشت است که نقش اساسی در حفظ ثبات بین مهره‌ای ایفا می‌کند. ضعف، آتروفی یا تاخیر در فعالیت این عضله می‌تواند زمینه‌ساز بروز کمردرد یا مزمن شدن آن شود.

ساختار و آناتومی عضله Multifidus

عضله Multifidus از گروه عضلات عمقی پشت بوده و در دو طرف ستون فقرات قرار دارد. این عضله از ساکروم تا مهره‌های گردنی امتداد یافته، اما بیشترین ضخامت آن در ناحیه کمری (lumbar) دیده می‌شود.

ویژگی‌های آناتومیکی:

• منشأ: از سطح خلفی ساکروم، زوائد عرضی مهره‌ها، زوائد مفصلی مهره‌های کمری و رباط‌های بین‌مهره‌ای.

• محل اتصال: زوائد خاری مهره‌ها (spinal processes) چندین مهره بالاتر.

• عملکرد اصلی: تثبیت مهره‌های ستون فقرات به هنگام حرکت و حفظ وضعیت صحیح بدن.

این عضله از نظر عملکردی بخشی از سیستم تثبیت‌کننده فعال ستون فقرات به شمار می‌آید و نقش آن در پایداری بین مهره‌ای بسیار حیاتی است.

نقش عملکردی عضله Multifidus

۱. تثبیت بین مهره‌ای

برخلاف عضلات سطحی مانند عضله Erector Spinae که مسئول حرکات کلی ستون فقرات هستند، عضله Multifidus با ایجاد تنش درونی در مهره‌ها، از حرکات ناخواسته جلوگیری کرده و به پایداری موضعی کمک می‌کند.

۲. کنترل حرکات ظریف

این عضله به دلیل اتصال به مهره‌های مجاور، توانایی کنترل حرکات کوچک بین مهره‌ای را دارد و از آسیب‌های میکروسکوپی جلوگیری می‌کند.

۳. فعال شدن پیش‌حرکتی

مطالعات الکترومایوگرافی (EMG) نشان داده‌اند که عضله Multifidus قبل از شروع حرکات اندام‌ها فعال می‌شود. این خاصیت پیش‌حرکتی برای حفظ تعادل تنه حیاتی است.

ارتباط عضله Multifidus با کمردرد

۱. آتروفی عضله Multifidus در کمردرد مزمن

مطالعات تصویربرداری مانند MRI و سونوگرافی نشان داده‌اند که در افراد مبتلا به کمردرد مزمن، ضخامت و حجم عضله Multifidus کاهش یافته است. این آتروفی اغلب به صورت یک‌طرفه و در سطوح خاصی از مهره‌ها (مانند L4-L5) مشاهده می‌شود.

۲. تأخیر در فعال‌سازی عضله

در بیماران با کمردرد، تأخیر زمانی در فعال شدن عضله Multifidus به هنگام حرکات اندام تحتانی مشاهده می‌شود. این تأخیر می‌تواند منجر به کاهش پایداری ستون فقرات و افزایش ریسک آسیب شود.

۳. فیبروز و نفوذ چربی

در عضله Multifidus افراد دارای کمردرد مزمن، تغییرات ساختاری مانند افزایش فیبروز و نفوذ چربی نیز گزارش شده است. این تغییرات عملکرد عضله را مختل کرده و بازگشت به وضعیت طبیعی را دشوار می‌کنند.

ارزیابی عملکرد عضله Multifidus

برای بررسی عملکرد و ساختار عضله Multifidus می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد:

• سونوگرافی عضلانی: برای بررسی ضخامت و آتروفی.

• الکترومایوگرافی (EMG): جهت ارزیابی الگوی فعال‌سازی عضله.

• MRI: مشاهده تغییرات ساختاری مانند آتروفی یا نفوذ چربی.

توانبخشی عضله Multifidus

۱. تمرینات تقویتی هدفمند

تمرینات خاصی برای فعال‌سازی عضله Multifidus طراحی شده‌اند که به بهبود عملکرد و افزایش ضخامت این عضله کمک می‌کنند. تمریناتی مانند:

• تمرینات اصلاحی حالت بدن (postural retraining)

• تمرینات ایزومتریک در حالت خوابیده به شکم

• تمرینات با توپ‌های تعادلی

۲. تمرینات کنترل حرکتی (Motor Control Training)

این نوع تمرینات بر روی آموزش مجدد عضلات عمقی تمرکز دارند تا زمان‌بندی و هماهنگی بهبود یابد. آموزش بیمار در جهت انقباض دقیق و ملایم عضله Multifidus بدون فعالیت عضلات سطحی ضروری است.

۳. بازخورد تصویری

استفاده از سونوگرافی در زمان تمرین می‌تواند به بیمار کمک کند تا آگاهانه عضله مورد نظر را فعال کند.

۴. تکنیک‌های درمان دستی و فیزیوتراپی

در ترکیب با تمرینات فعال، درمان‌های دستی می‌توانند عملکرد عضله Multifidus را بهبود بخشند.

پیشگیری از بروز کمردرد با تقویت Multifidus

یکی از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری از کمردرد، تقویت عضلات تثبیت‌کننده ستون فقرات، به‌ویژه عضله Multifidus، است. تمرینات روزانه کوتاه اما مستمر برای فعال‌سازی این عضله می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از بروز یا عود کمردرد ایفا کند.

بحث و نتیجه‌گیری

عضله Multifidus به عنوان یکی از عضلات عمقی پشت، نقش حیاتی در حفظ ثبات ستون فقرات دارد. شواهد زیادی نشان داده‌اند که اختلال در عملکرد این عضله می‌تواند عامل مهمی در بروز یا تداوم کمردرد مزمن باشد. از سوی دیگر، تمرینات هدفمند توانسته‌اند به بهبود عملکرد این عضله و کاهش علائم کمردرد کمک کنند. بنابراین، بررسی و تقویت عضله Multifidus باید به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از برنامه درمان و توانبخشی کمردرد مدنظر قرار گیرد.

منابع (گزیده)

1. Hides JA, Richardson CA, Jull GA. Multifidus muscle recovery is not automatic after resolution of acute, first-episode low back pain. Spine (Phila Pa 1976). 1996.

2. MacDonald DA, Moseley GL, Hodges PW. The lumbar multifidus: Does the evidence support clinical beliefs? Manual Therapy. 2006.

3. Danneels LA et al. CT imaging of trunk muscles in chronic low back pain patients and healthy control subjects. European Spine Journal. 2000.

4. Hodges PW, Richardson CA. Inefficient muscular stabilization of the lumbar spine associated with low back pain. Spine. 1996.