بررسی جامع علل و علائم کیفوز (قوز کمر یا گوژپشتی)

مقدمه

ستون فقرات انسان به طور طبیعی دارای انحنای خاصی است که به حفظ تعادل، جذب شوک و حرکت مؤثر کمک می‌کند. یکی از این انحناها، قوس طبیعی پشتی است. با این حال، در برخی افراد این قوس ممکن است بیش از حد طبیعی شود و حالتی به نام کیفوز یا همان قوز کمر ایجاد کند. کیفوز یک بیماری شایع اسکلتی است که می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و هم‌روی سلامت فیزیکی و هم روانی فرد تأثیر بگذارد.

کیفوز چیست؟

کیفوز (Kyphosis) به خمیدگی غیرطبیعی ستون فقرات در ناحیه قفسه سینه (توراسیک) گفته می‌شود که باعث می‌شود پشت بدن حالتی گرد، قوزدار یا گوژپشت پیدا کند. در موارد خفیف، ممکن است فرد هیچ نشانه‌ای احساس نکند، اما در حالت شدیدتر، این وضعیت می‌تواند باعث درد، سفتی و محدودیت حرکتی شود.

انواع کیفوز

۱. کیفوز وضعیتی (Postural Kyphosis):
شایع‌ترین نوع کیفوز که عمدتاً در نوجوانان دیده می‌شود. این نوع از کیفوز بیشتر به دلیل وضعیت نشستن یا ایستادن نادرست و ضعف عضلات پشتی ایجاد می‌شود.

۲. کیفوز شوئرمان (Scheuermann’s Kyphosis):
یک نوع کیفوز ساختاری که در سنین نوجوانی ظاهر می‌شود و مهره‌ها در آن شکل گوه‌ای پیدا می‌کنند. این نوع معمولاً شدیدتر از نوع وضعیتی است.

3. کیفوز مادرزادی (Congenital Kyphosis):
   از بدو تولد وجود دارد و ناشی از ناهنجاری در شکل‌گیری مهره‌ها در دوران جنینی است. این نوع معمولاً پیش‌رونده است و ممکن است نیاز به مداخله جراحی داشته باشد.

4. کیفوز ناشی از بیماری‌ها یا آسیب‌ها:
   ممکن است در نتیجه بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان، سل ستون فقرات، تومورها یا شکستگی‌های فشاری مهره‌ها به وجود آید.

علل کیفوز

۱. وضعیت بدنی نادرست

بزرگ‌ترین عامل در بروز کیفوز وضعیتی، وضعیت ناصحیح بدن در هنگام نشستن، ایستادن یا راه رفتن است. نشستن طولانی‌مدت پشت میز، استفاده زیاد از تلفن همراه یا کامپیوتر و ضعف عضلات نگهدارنده ستون فقرات می‌توانند این وضعیت را بدتر کنند.

۲. بیماری شوئرمان

در این بیماری، مهره‌های قفسه سینه به‌صورت نامتقارن رشد می‌کنند و به شکل گوه‌ای درمی‌آیند که باعث خم شدن ستون فقرات می‌شود.

۳. پوکی استخوان (Osteoporosis)

ضعیف شدن استخوان‌ها به‌ویژه در سالمندان می‌تواند باعث شکستگی‌های فشاری مهره‌ها و در نتیجه خمیدگی ستون فقرات شود.

۴. بیماری‌های عفونی یا التهابی

بیماری‌هایی مانند سل استخوان، آرتریت روماتوئید یا عفونت‌های مزمن می‌توانند مهره‌ها را تخریب کرده و باعث کیفوز شوند.

۵. ناهنجاری‌های مادرزادی

اختلال در شکل‌گیری مهره‌ها در دوران جنینی می‌تواند از همان ابتدا باعث کیفوز ساختاری شود.

۶. صدمات و تروما

آسیب‌هایی مانند افتادن یا تصادف می‌توانند باعث شکستگی یا دررفتگی مهره‌ها شوند و در نتیجه کیفوز ایجاد شود.

۷. جراحی یا تومورهای ستون فقرات

جراحی‌های گسترده روی ستون فقرات یا تومورهای نخاعی و مهره‌ای نیز ممکن است تعادل ساختاری ستون فقرات را مختل کنند.

علائم کیفوز

شدت علائم بسته به نوع کیفوز، سن بیمار و شدت قوس متفاوت است. برخی از رایج‌ترین علائم کیفوز عبارتند از:

• قوز قابل مشاهده در قسمت بالای کمر

• درد در ناحیه پشت یا کتف

• خستگی سریع در هنگام ایستادن یا راه رفتن طولانی

• کاهش دامنه حرکتی ستون فقرات

• احساس سفتی یا گرفتگی در عضلات پشت و شانه‌ها

• مشکلات تنفسی در موارد شدید به دلیل فشار بر ریه‌ها

• احساس بی‌حسی یا ضعف در اندام‌ها در موارد پیشرفته (درگیر شدن نخاع)

• کاهش اعتماد به نفس و مشکلات روانی ناشی از تغییر ظاهر بدن

تشخیص کیفوز

برای تشخیص دقیق کیفوز، پزشک از ترکیب معاینه بالینی و ابزارهای تصویربرداری استفاده می‌کند:

1. معاینه فیزیکی:
   پزشک از بیمار می‌خواهد که خم شود تا انحنای ستون فقرات بهتر قابل مشاهده باشد.

2. رادیوگرافی (X-ray):
   برای اندازه‌گیری دقیق زاویه قوس پشتی و تشخیص نوع کیفوز.

3. MRI یا CT Scan:
   در صورت وجود درد شدید یا علائم عصبی، برای بررسی فشار بر نخاع یا بافت‌های نرم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

4. تست تراکم استخوان (DEXA):
   برای ارزیابی پوکی استخوان در افراد مسن.

درمان کیفوز

نوع درمان بستگی به علت، شدت، سن بیمار و نوع کیفوز دارد:

۱. درمان‌های غیرجراحی

• فیزیوتراپی

تمرینات اصلاحی، تقویتی و کششی می‌توانند به بهبود وضعیت بدن و تقویت عضلات نگهدارنده کمک کنند.

• اصلاح وضعیت بدنی

آموزش شیوه صحیح نشستن، ایستادن و خوابیدن برای جلوگیری از پیشرفت کیفوز.

• بریس (قوزبند)

در نوجوانان با کیفوز شوئرمان یا وضعیتی، استفاده از بریس در مراحل اولیه رشد می‌تواند پیشرفت انحنا را کاهش دهد.

• دارودرمانی

در موارد همراه با درد، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) تجویز می‌شود.

• درمان پوکی استخوان

برای افرادی که کیفوز ناشی از شکستگی فشاری ناشی از پوکی استخوان دارند، درمان با بیس‌فسفونات‌ها یا سایر داروهای ضدپوکی توصیه می‌شود.

۲. درمان جراحی

در موارد نادر و شدید که انحنا بیشتر از ۷۰-۸۰ درجه باشد یا فشار بر نخاع ایجاد شده باشد، جراحی پیشنهاد می‌شود.

رایج‌ترین نوع جراحی:
فیوژن مهره‌ای (Spinal Fusion):
در این روش مهره‌های آسیب‌دیده با استفاده از پیچ، میله و گرافت استخوانی به هم جوش داده می‌شوند.

عوارض کیفوز درمان‌نشده

اگر کیفوز به موقع شناسایی و درمان نشود، ممکن است مشکلات زیر ایجاد شود:

• درد مزمن و مداوم

• کاهش قد

• بدشکلی شدید ظاهری

• محدودیت عملکرد ریه‌ها یا قلب

• اختلالات عصبی در صورت فشار بر نخاع

• کاهش اعتماد به نفس و مشکلات روانی

پیشگیری از کیفوز

• حفظ وضعیت بدنی مناسب در حالت نشسته و ایستاده

• انجام منظم تمرینات ورزشی و تقویتی برای عضلات پشت و شکم

• استفاده صحیح از تجهیزات رایانه‌ای و گوشی

• مراقبت از ستون فقرات در برابر آسیب‌ها

• درمان به موقع پوکی استخوان در سنین بالا

نتیجه‌گیری

کیفوز، یا همان گوژپشتی، یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های اسکلتی است که می‌تواند زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد. تشخیص زودهنگام، اصلاح وضعیت بدن، انجام ورزش‌های مناسب و در موارد پیشرفته، درمان‌های پزشکی یا جراحی، می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را به طور چشمگیری بهبود دهد. آموزش عمومی و آگاهی‌رسانی درباره علل و علائم کیفوز، نقش مهمی در پیشگیری و درمان به موقع این بیماری ایفا می‌کند.