بررسی تأثیر بلوک سیستم عصبی سمپاتیک در درمان کمردرد و درد پا

چکیده

بلوک سیستم عصبی سمپاتیک یک روش مداخله‌ای است که با هدف کاهش دردهای مزمن ناشی از اختلالات مختلف، به‌ویژه در نواحی کمر و پا، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مقاله به بررسی ساختار آناتومیکی سیستم عصبی سمپاتیک، مکانیسم‌های اثرگذاری بلوک سمپاتیک، اندیکاسیون‌ها، روش انجام، اثربخشی، عوارض جانبی و محدودیت‌های این روش در درمان کمردرد و درد پا می‌پردازد.​

مقدمه

دردهای مزمن در نواحی کمر و پا از جمله مشکلات شایع پزشکی هستند که می‌توانند کیفیت زندگی بیماران را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهند. روش‌های درمانی متعددی برای کنترل این دردها وجود دارد که یکی از آن‌ها بلوک سیستم عصبی سمپاتیک است. این روش با هدف کاهش فعالیت اعصاب سمپاتیک و در نتیجه کاهش درد و بهبود عملکرد بیماران انجام می‌شود.​

آناتومی سیستم عصبی سمپاتیک

سیستم عصبی سمپاتیک بخشی از سیستم عصبی خودمختار است که نقش مهمی در تنظیم پاسخ‌های “جنگ یا گریز” بدن دارد. این سیستم شامل زنجیره‌ای از گانگلیون‌ها است که در دو طرف ستون فقرات از قاعده جمجمه تا استخوان دنبالچه قرار دارند. در ناحیه کمری، این زنجیره شامل چهار گانگلیون کمری است که در جلوی مهره‌های اول تا چهارم کمری (L1 تا L4) قرار گرفته‌اند. اعصاب سمپاتیک کمری از طریق اعصاب اسپلانکنیک کمری به اندام‌های تحتانی عصب‌دهی می‌کنند و در تنظیم عملکردهای مختلف از جمله جریان خون و پاسخ‌های درد نقش دارند. ​ncbi.nlm.nih.gov

مکانیسم اثر بلوک سمپاتیک

بلوک سمپاتیک با تزریق مواد بی‌حس‌کننده موضعی به ناحیه گانگلیون‌های سمپاتیک انجام می‌شود. این تزریق باعث مهار انتقال عصبی در این گانگلیون‌ها شده و در نتیجه فعالیت اعصاب سمپاتیک کاهش می‌یابد. کاهش فعالیت سمپاتیک می‌تواند منجر به افزایش جریان خون، کاهش التهاب و کاهش درد در نواحی تحت تأثیر شود. همچنین، این بلوک می‌تواند با کاهش آزادسازی نوروترانسمیترهای مرتبط با درد، حساسیت نورون‌های درد را کاهش دهد. ​

اندیکاسیون‌های بلوک سمپاتیک در کمردرد و درد پا

بلوک سمپاتیک برای درمان مجموعه‌ای از شرایط دردناک مورد استفاده قرار می‌گیرد که شامل موارد زیر است:​

• سندرم درد منطقه‌ای پیچیده (CRPS): یک اختلال درد مزمن که معمولاً پس از آسیب یا جراحی رخ می‌دهد و با درد شدید، تغییرات در رنگ و دمای پوست و حساسیت بیش از حد مشخص می‌شود.​

• درد ایسکمیک اندام تحتانی: درد ناشی از کاهش جریان خون به اندام‌ها که ممکن است به دلیل بیماری‌های عروقی باشد.​

• نورالژی پس از زونا: درد مزمنی که پس از عفونت زونا در مسیر عصب مبتلا باقی می‌ماند.​

• دردهای نوروپاتیک: دردهایی که ناشی از آسیب یا اختلال در عملکرد اعصاب محیطی هستند.​

در هر یک از این شرایط، بلوک سمپاتیک می‌تواند با کاهش فعالیت اعصاب سمپاتیک و بهبود جریان خون، به کاهش درد و بهبود عملکرد بیمار کمک کند. ​

روش انجام بلوک سمپاتیک کمری

بلوک سمپاتیک کمری به‌صورت زیر انجام می‌شود:​

1. آماده‌سازی بیمار: بیمار در وضعیت دمر یا به پهلو قرار می‌گیرد و ناحیه کمری به‌طور استریل آماده می‌شود.​

2. استفاده از تصویربرداری: برای هدایت دقیق سوزن، از فلوروسکوپی یا سونوگرافی استفاده می‌شود تا محل گانگلیون‌های سمپاتیک مشخص گردد.​

3. تزریق ماده بی‌حس‌کننده: سوزن به ناحیه جلوی مهره‌های کمری (معمولاً L2 یا L3) هدایت شده و پس از تأیید موقعیت صحیح، ماده بی‌حس‌کننده موضعی تزریق می‌شود.​

این روش معمولاً به‌صورت سرپایی انجام شده و بیمار پس از مدت کوتاهی تحت نظر قرار گرفته و مرخص می‌شود. ​

اثربخشی بلوک سمپاتیک در درمان کمردرد و درد پا

مطالعات متعددی اثربخشی بلوک سمپاتیک را در کاهش دردهای کمری و اندام تحتانی نشان داده‌اند. به‌عنوان مثال، مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۲ نشان داد که بلوک گانگلیون سمپاتیک کمری می‌تواند در بیماران با سندرم جراحی ناموفق کمر (FBSS) منجر به کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی شود. در این مطالعه، بیماران پس از یک و چهار هفته از انجام بلوک، کاهش معناداری در نمرات درد و بهبود در عملکرد گزارش کردند.