فتق دیسک بین‌مهره‌ای یا هرنی دیسکال یکی از رایج‌ترین مشکلات ستون فقرات است که می‌تواند درد شدیدی در ناحیه کمر، گردن یا پاها ایجاد کند. این عارضه زمانی رخ می‌دهد که ماده ژله‌ای داخل دیسک از فضای طبیعی خود خارج شده و به اعصاب اطراف فشار وارد کند. این وضعیت ممکن است باعث درد، بی‌حسی یا ضعف عضلانی در اندام‌ها شود.
دیسک بین‌مهره‌ای ساختاری نرم و انعطاف‌پذیر است که بین مهره‌های ستون فقرات قرار دارد و نقش ضربه‌گیر را ایفا می‌کند. هر دیسک از دو بخش تشکیل شده است:
هسته ژله‌ای (Nucleus Pulposus): ماده‌ای نرم و مرطوب در مرکز دیسک.
حلقه بیرونی (Annulus Fibrosus): لایه‌ای سخت و الیافی که هسته را در بر گرفته است.
وقتی حلقه بیرونی دیسک دچار پارگی یا ضعف می‌شود، هسته ژله‌ای به بیرون راه پیدا می‌کند و به اعصاب مجاور فشار وارد می‌کند. این حالت همان فتق دیسک است. فتق معمولاً در قسمت‌های پایینی کمر (کمری) یا گردن رخ می‌دهد.
علائم به محل فتق بستگی دارد، اما شایع‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
درد کمر یا گردن
انتشار درد به پا (سیاتیک) یا بازو
بی‌حسی یا گزگز در اندام‌ها
ضعف عضلات در ناحیه آسیب‌دیده
کاهش انعطاف‌پذیری یا سختی در حرکت
عوامل مختلفی می‌توانند باعث بروز فتق دیسک شوند:
افزایش سن و تحلیل رفتن ساختار دیسک‌ها
بلند کردن اجسام سنگین با وضعیت نادرست بدن
حرکات ناگهانی یا چرخشی ستون فقرات
چاقی و فشار زیاد بر ستون فقرات
ژنتیک و سابقه خانوادگی
کم‌تحرکی یا نشستن‌های طولانی‌مدت
پزشک معمولاً با بررسی علائم، معاینه فیزیکی و درخواست آزمایش‌های تصویربرداری به تشخیص دقیق می‌رسد:
MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی)
CT اسکن
عکس‌برداری با اشعه ایکس
نوار عصب و عضله (EMG)
درمان بسته به شدت علائم متفاوت است و به دو دسته کلی تقسیم می‌شود:
استراحت و کاهش فعالیت‌های سنگین
داروهای ضد التهاب و مسکن
فیزیوتراپی و تمرینات کششی
تزریق داروهای استروئیدی به ناحیه آسیب‌دیده
در صورتی که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشد یا فشار شدید روی اعصاب وجود داشته باشد، جراحی مانند دیسککتومی یا لامینکتومی توصیه می‌شود.
برای جلوگیری از بروز فتق دیسک، رعایت نکات زیر بسیار مؤثر است:
حفظ وزن مناسب
تقویت عضلات شکم و کمر
نشستن و ایستادن با وضعیت صحیح
پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین به‌صورت ناگهانی
انجام ورزش‌های منظم و کنترل‌شده
فتق دیسک بین‌مهره‌ای یکی از مشکلات شایع ستون فقرات است که می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به شدت کاهش دهد. شناخت علائم، مراجعه به پزشک در زمان مناسب و رعایت سبک زندگی سالم، نقش کلیدی در پیشگیری و درمان این بیماری دارد.
